Autobuzi me turi

AUTOBUZI ME TURI
tregim nga Miri Dhrami

Autobusi i fshatit të tyre ishte me turi!..
Kjo nuk ndodhi se pati mes tij dhe fshatarëve ndonjë qejf mbetje, por thjesht dikur ishte “zis” rus dhe, kamionët që shndërroheshin në autobusë i pagëzonin “Autobusë me turi” Pra, ai automjet lufte nuk ngecte kurrë në baltë. Uturima e tij dridhte nga rrënja gjithë lisat e maleve përreth. Tymi i tij katram i zi nxiu krejt ferrat që rriteshin anash udhës, dhe ferrat pa naze lulëzonin të nxira… Udha që të çonte në atë fshat ishte e ngushtë, e hapur vonë me punë vullnetare nga vet anëtarët e tre fshatrave të thella. Burimet e shumta ujore mbi e nën udhë, bashkoheshin poshtë në një përrua të thellë, që lidhej më të dy anët veç me lastarë shelgjesh të cilat “lusnin” për një çikë diell.
Çdo pak metra mbi rrugë, kish nga një pellg të përzgjatur që mbante goxha ujë edhe në verë. Ditëve që nuk kalonte autobusi me turi, aty ziente deri vonë kënga dashurore e bretkosave. Kurse në ditët, të cilat fshatarët nuk i ngatërronin lehtë (të martën, të ënjten dhe të shtunën) në ato pellgje bëhej lemeria. Shumë bretkosa shtypeshin me këngë në buzë ngaqë zhyteshin sekondën e fundit gjoja të shpëtonin. Kurse vezët e tyre si havjar pa vlerë gjendeshin të shpërndara aty këtu mbi udhë, nga dallgët që krijonin rrotat, e sidomos ato dyshet e pasme që thuajse e nxirrnin jashtë gjithë ujin e gropës. Por burimet ishin të panumërta dhe pellgjet rimbusheshin sa kalonte kamioni, kështu bretkosat që i shpëtonin gjëmës ktheheshin me gjysmë shpirti të nisnin jetën nga e para. Herë herë, bretkosat i kapërcenin për qejf kodrat e vogla midis gropave me ujë, veç të shijonin edhe kënaqësinë e pellgut tjetër dhe, nganjëherë këto lëvizje u dilnin për mirë. “Enden dhe këndojnë… Edhe mes zisë këndojnë… Madje dhe të vdekura këndojnë…!” tha një ditë dikush nga të moshuarit që pushonin nën hijen e arrave në shesh të fshatit, po nuk qeshi askush ngaqë shakaja i qëlloi si thikë në të firë…
Për fshatarët ardhja e autobusit shënonte ngjarjen e ditës. Qysh kur autobusi shquhej sa një pikë e vogël rrëzë malit, ata nuk ia ndanin nga sytë. Dhe kur ai afrohej e hynte-dilte në gropat e udhës kundruall, ata gëzonin sikur shikonin delfinin që lozte mbi dallgët e detit… Oh, ç’mrekulli! Prej autobusit biseda e tyre ndizej me njëmijë xixëllonja. Më të vegjlit dëgjonin të shushatur rrëfimet e disa të moshuarve, për kohërat e liga kur fshati nuk kish xhade. Kurse të rinjtë tek tuk shkëmbenin ndonjë batutë me burrat, që asnjëherë nuk e sqaruan plotësisht, (përse pas xhamit të dritares së parë në mesin e autobusit, udhëtonte vajza ose gruaja më e lezetshme e fshatit…) Teksa hallexhinjtë e gjenin vet vendin nga fundi i autobusit, aty pas derës. Një ndarje pa kuptim që nuk i dihej qëllimi dhe kohëzgjatja…? Ndaj e diskutonin shpesh. (I takonte vendi i parë filan gruaje apo jo!? E thënë më shkoqur, ishte ajo që llastohej pas xhamit të parë më e bukura, apo thjesht çështje rastësie…!?)
Nganjëherë këto diskutime sillnin dhe përplasje saqë të moshuarit për të fikur sheret, propozuan t’i shkruanin qeverise ta bënte autobusin e tyre të ecte për së gjeri, të qëndronin më shumë gra në vendet e para… Kjo u solli humor si dhe romuzet morën udhë.
Dielli si mullar në flakë po shuhej ngadalë pas malit. Autobusi vazhdonte atë lojën e vet me gropat e udhës. Mbi ferrat e nxira si gardh herë dukeshin turinjtë dhe herë e pasmja e tij, si nuselala kur vrapon. Për një çik, dikush u shpreh se autobusi sikur po kaperhidhej më tepër atë ditë!.. “Shikojeni mirë, vëllezër!”-shtoi ai pa e fshehur entuziazmin për zbulimin që bëri.
“Ah, që do të ngelet në ndonjë gropë…!” -belbëzoi dikush tjetër duke mos e fshehur makthin e pritjes, ngaqë atë pasdite drejt fshatit të tyre udhëtonte ajo që do të edukonin…, “vajza nga qyteti.” Të mpirë nga sikleti i gjatë burrat bënin logje e qesëndiseshin deri sa ta shikonin vajzën me sytë e vet. Në fund të fundit “ajo” le të vinte si molla. Mjaft me debate e kundërshtime rreth bëmave të pista të saj…
Për më tepër, të gjithë ia dinin emrin vajzës së dënuar, por asnjëri nuk kishte qejf t’ia përmendte. Më mirë le ta prisnin pa emër. Sidoqoftë, fshatarët do të mbanin një farë distance prej saj. Ata mund të kishin ndonjë dhemb të krimbur porse moralin e kishin qelibar… Paçka se në mbledhjen e frontit u këshilluan nga sekretari i partisë, pak kohë le të shndërroheshin dora dhe fryma e partisë. Vetëm kështu do t’ia mjekonin “vajzës nga qyteti” plagët e shpirtit. Mes tyre ajo femër duhej të fitonte përsëri nderin që humbi pa dashje… Sekretari theksoi se Partia mund ta riedukonte në qytet, por riedukimi në fshat bëhej më i plotë. Më thelbësor. Partia tek fshatarët ruan shpresën e madhe. Ndaj dhe ata nuk duhej ta shikonin riedukimin e saj si detyrë, por si mision… Kështu e mbylli diskutimin ai.
Fillimisht dëshira e partisë të merreshin me të, i gjeti të papërgatitur. Por më pas gjithçka ndryshoi. Kjo ndodhi kur dikush nga të rinjtë e fshatit tha me fjalën e tij të zjarrtë, “Shokë, ne që malet i kthejmë në ara dhe mbarështojmë mijëra dhen e dhi, te mos kujdesemi dot për një vajzë të gjorë…!?” Atë çast një i moshuar ishte çuar dhe ish përgjigjur aty për aty, “Ajo nuk është e gjorë, ajo është kurvë…!” Salla u ndez keq. Madje nga rreshti grave u dëgjuan sharje dhe mallkime me zë të ulët. Kurse vajzat e fshatit shikuan njëra tjetrën me turp dhe frikë. “Kjo është e tmerrshme!” u hodh dikush tjetër. Por debati u shua shpejt. Sekretari i partisë e thirri veç plakun që e quajti vajzën nga qyteti “kurvë,” dhe plaku u zotua se prej asaj dite të gjithë do ta thërrisnin të dënuarën me punë korektonjëse “vajza e qytetit!”
Autobusi me turi kish përshkuar thuajse të shumtë e rrugës dhe për pak minuta do të gjendej në mes tyre. Bashkë me të sigurisht që do të vinte dhe “vajza e qytetit.” Diskutimet u ndezën edhe një herë, por jo me tensionin e ditëve të shkuara. Tani fshatarët ishin të bindur për të tashmen. Për më tepër, tani që do shndërroheshin dora dhe fryma e partisë, ndjenin edhe një zemër të madhe tu rrihte dhembshurisht fort në gji…
Nuk kaloi gjatë, autobusi mbërriti në qendër të fshatit i zbardhur nga pluhuri dhe balta e udhës, si konaku i Mëhille nën çafin e parë të borës. Fshirëset prej llastiku kishin vizatuar mbi xhamat e parë dy gjysmë harqe si qepallat e të pikëlluarit. Turma pa ndjerë e ngushtoi edhe pak rrethin, teksa prej autobusit zbritën me të shpejtë dy barinj që ishin thirrur nga gjykata e rrethit për një zjarr në mal. “Na thirrën kot!” –folën gati njëzëri ata pa i pyetur askush, veç të justifikonin vajtjen në qytet. Pastaj u ul një lehonë me foshnjën në gji. Me pahir kërcyen dhe nja dy të tjerë që kishin shkuar tek mjeku, derisa më në fund u duk ajo nurja… Gjoksi i të gjithëve hidhej fort prej ankthit. “Erdhi i pa emri…”-mërmëriti çehre prishur një i moshuar si të dyshonte deri çastin e fundit për anulimin e ardhjes së saj. Kurse burrat e tjerë ndjenë të çliroheshin nga një makth i fshehur thellë nën lëkurë.
Fillimisht në shkallën e drunjtë të autobusit u dukën këmbët e bardha e të gjata të saj, pastaj u shfaq ajo si nuse e rëndë. Pa ngurruar i bëri shenjë dikujt t’i jepte dorën sa të zbriste. Ai u afrua dhe kokë ulur i zgjati dorën. Ajo peshoi pa siklet në dorën e tij dhe kërceu në tokë e lehtë si lule parashutë. “O zot, sa e bukur qenka!” –pëshpëriti një djalë kaçurrel, që mesa duket kujtonte se kurvat janë të shpifura. Flokët e saj të verdhë e të prera kapelon, ishin një mrekulli. Trupi i saj plot hir të kujtonte veç sorkadhet.
Vajza pa e vënë mirë këmbën në tokë, ndjeu sipër vetes gjithë peshën e shikimeve të pjerrëta të tyre. Pa zë rregulloi shpejt flokët, pastaj shtroi rrudhat e fundit kovë duke hedhur një shikim të ngadaltë përreth, si ato vaditëset që e spërkasin qetë ujin rreth vetes. “Sa njerëz të munduar!” –ndoshta mendoi me vete e porsaardhura, kur hasi fytyrat e rreshkura të tyre nga puna në arat me diell. Por fshatarët nuk u thyen nga shikimi i butë i saj. Përkundrazi, shikimi i tyre u bë edhe më i thekur. Thua po e fshikullonin me shikim.
Pra ky ishte takimi i parë që i pat munduar të dyja palët, qyshkur u mor vendimi për dënimin e saj në atë fshat. Dhe fill pas atij çasti njëra palë do të shpallej “fitimtar,” ndaj për vajzën nga qyteti ishte domethënëse të rezistonte edhe pak, qoftë edhe një sekondë më tepër, sa të hidhte edhe një shikim kryq përmes tyre…
Duke menduar fitoren, vajza nga qyteti vuri në cep të buzëve një buzëqeshje rozë, vajzërore. Pastaj vendosi pëllëmbën mbi sy, sikur dëshironte të shquante dikë mes tyre. Vetëm atëherë të rinjtë u tërhoqën paksa të turpshëm. Mes tyre u ndje një turbullim. Disa gra që atë çast po ktheheshin nga kroi i Fitziut me bucelat në kurriz, ndalën një hop të befasuara para vajzës nga qyteti, dhe kthyen kokat me shpërfillje nga grumbulli i burrave. “Ftuu!” pështynë në erë. Dy prej tyre menjëherë lanë turmën dhe shkuan si dele pas grave me bucela në kurriz. Veprimi i tyre fliste qartë. Ata nuk do të bëheshim lodër në duart e të porsaardhurës… dhe vajza e qytetit e ndjeu e para këtë. Buzëqeshja i rrëshqiti e ftohtë, si kumbullat e papjekura në mëngjes.
Megjithëse largimi i burrave nga sheshi mund tu merrej si dobësi, vajzës nuk i pëlqeu fare. Ua njihte mirë zakonet. “Është e frikshme kur burri i bindet verbërisht gruas së vet…!” -mendoi me të shpejtë ajo. “Burra të tillë të shkelin si bisht cigareje…!” shtoi për një grimë pa zë, pastaj e hodhi shikimin larg e helmuar në kockë prej tradhtive që provoi në jetë.
Vërtet u ndje shumë e ngatërruar. Po të tjerët vallë do ta “donin” apo do ta shkelnin me këmbë? Ajo dëshironte t’ia kalonte mirë me fshatarët. “Po si mund t’ia kalosh mirë mes këtyre maleve, duke pritur e përcjellë tetëdhjetë herë autobusin me turi?” –pëshpëriti më pas e frikësuar bukuroshja e keqe…
Nuk kaloi gjatë dhe dikush nga të këshillit iu afrua duke i ngritur çantën nga toka, i tha ta ndiqte për tek shtëpia që i ish akomoduar. Një krevat me dyshek kashte, dy stola dhe një dollap buke me kapakë rrjete. Këto përmbante inventari i dhomës. Vajza u përmend dhe e ndoqi këshilltarin pa zë. Hapat e saj të lehtë përmes rrugës plot gurë, humbëm pak më shpejt se muzgu të pllakoste butë fshatin mes malesh. “Prit kur të rrëzohet, ka këmbë të holla…!” –foli dikush i bindur ndoshta ngaqë besonte veç tek këmbët e shkurtra e të forta të grave të fshatit. Por vajza nuk u rrëzua. Këmbët e saj nguleshin të sigurta dhe plot finesë.
Arrat e mëdha që kish përreth sheshi i fshatit, errësuan edhe më shpejt vendin ku rrinin burrat. Nën dritën e zbërdhulur të kafenesë, ata nisën të shikojnë njëri tjetrin si të hutuar. Për çudi nuk u mbeti as inat, as dashuri, as shpërfillje… Një ndjenjë e re e panjohur nisi t’i përpinte ngadalë. Pas tyre, karshi kafenesë, kisha e zhvatur prej gjithçkaje qëndronte e zymtë si skenë tragjedish…
Pasi u largua “vajza e keqe” edhe burrat morën pa zë rrugën për në jatakët e vet. Qëndrimi më tej në shesh të fshatit ishte pavlerë. Përfundimisht kuptuan se puna edukative që u ngarkoi partia, ishte më e vështirë nga ç’kujtuan…
Të nesërmen fshati i vogël u zgjua si çdo ditë nga këngët dhe marshet revolucionare që transmetonte megafoni i shtëpisë së kulturës. Me kosa e sfurqe në duar u rreshtuan të merrnin procesin e punës. Veçse, ndryshe nga ditët e tjera, fytyrat e tyre sikur diç i mundonte. Kosat dhe sfurqet po u dridheshin në duar, njëlloj siç dridhej ushtari i prishur me bateri që lozte vogëlushi i kryetarit. Veç kur vajza e qytetit u shfaq tek sheshi i fshatit, burrat me lezet shmangën mungëtirën nga balli. Çehrja e tyre u zbardh. Kjo bëri që tek gratë të ndizet edhe një herë mëria e shkuar. Sidomos tek ato të rejat që do të korrnin me drapër. Mes gumëzhitjeve plot zemërim nga reshti i tyre u shkëput hallë Nafsika me draprin kaluar si kordhë në brez. “Dëgjoni këtu!” sa nuk bërtiti ajo e kthyer përgjysmë nga reshti i burrave. “Të shikojmë punën dhe shtëpinë! Shumë zogj vijnë cicërojnë nëpër pemë por ikin përsëri… Pulat janë ato që ngelen! Ato bëjnë mish dhe vezë…!” Hallë Nafsika foli e shqetësuar në emër të grave, dhe ato e mbështetën duke tundur drapërinjtë në erë, siç bënin ku kluks klanë-t natën e Shën Bartolomeut…
Ishte e qartë mes tyre po flakëronte zemërimi. Për pak atmosfera u keqësua, u bë si ditën që vendosën të shembën me duart e veta kishën e vyer. Klimë e ndjerë, me drapërinj të vërtiteshin në erë, kërcënues… Vërtet, kushedi sa fllad i therur kot ra pa jetë atë mëngjes mes këmbëve të tyre…
Brigadieri i fshatit të vogël kishte ngrirë me krahun shtrirë, pa mundur të sjellë qetësinë. Vajza e qytetit nuk pipëtinte. Nga njëri krah qëndronin gratë me drapër dhe përballë burrat me kosa dhe sfurqe… Brigadieri vononte. Tutje, nga gryka e malit nisi të shfrynte me naze era e vjeshtës së dytë që padyshim së shpejti do të sillte dhe rrebeshin.
Megjithëse vajza nga qyteti erdhi me vonesë në grumbullimin e mëngjesit, nuk vonoi të kuptonte shqetësimin e tyre. U vendos tek fundi i rreshtit të grave dhe priste. Rregulloi flokët, shtroi fundin dok ngjyrë bezhë me tre komça kot nga para, dhe iu drejtua në emër brigadierit.
–Shoku Milto, unë ku do të punoj sot?
Brigadieri i bëri shenjë të priste pak. Ai nuk e kish të lehtë ta dërgonte as me burrat, por as me gratë. Dhe meqenëse iu tremb sherrit të grave, atë ditë e caktoi të punojë me burrat. Për më tepër të gjithë e dinë se burrat janë si qentë, sillen urtë e butë kur kanë një femër mes tyre… Pas asaj dite kaluan dhe shumë të tjera që burrat e fshatit merrnin me vete vajzën nga qyteti, të edukohej tamam. Atë vit vjeshta bëri e thatë dhe mbajti gjatë. Ata bashkë mblodhën rrushin. Bashkë mblodhën shegët , fiqtë dhe do të korrnin misrin. Burrat punonin përditë e më fort, të dilte dhe norma e vajzës. Kosa e tyre frëngëllonte nëpër ara, si shpata e Çeço trimit mbi barbarët… Po, po, ata të rrudhurit e të palosurit deri dje nga lodhja, nisën të bënin mrekulli! Vajza herë pas here u buzëqeshte dhe ata nuk lodheshin duke korrë më tepër misër. Çdo mbrëmje burrat bënin banjë dhe rruheshin kundra. Të nesërmen teksa “luftonin” me kosë në dorë, faqja u ndriste nga djersa dhe dielli.
Kjo i tërbonte edhe më keq gratë e fshatit, por burrat nuk u thyen. Vajza nga qyteti i falënderonte herë duke ju shkelë çapkënçe syrin dhe herë duke ju dërguar puthje të fshehta në erë, nga dy shkallare larg. Oh, ç’mrekulli! Po kalonin ditë të lodhshme por shumë të bukura. Përjetonin magjinë e një djalërie që nuk e jetuan kurrë…
Nuk do thoshim të njëjtën edhe për gratë. Tek to binte lehtë në sy dyshimi, frika dhe meraku, mos burrat jargaviteshin pas saj. Një vullkan i fshehtë i digjte keq në gji. Sa herë skuadra e burrave me vajzën nga qyteti shpallej fituese në normën javore, prej gjokseve të grave gati shpërthente llava. Kështu kaloi muaji dytë. Kaloi dhe i treti. Frika dhe përgjimi i grave shtohej përditë. Ato asnjë çast nuk pushuan duke i kërcënuar burrat qoftë dhe nga larg. Dhe ata e dinin mirë çdo të thoshte një shtrëngim dhëmbësh i tyre…, ndaj ruheshin si delja nga gërshëra. Herë herë, burrat kujtonin se po jetonin në një burg të madh me pemë dhe vreshta, ku gardianë ishin caktuar gratë e veta… Vërtet, e vuanin shumë kënaqësinë që u falte puna edukative me vajzën nga qyteti! Dhuna psikologjike e grave po i çonte të gjallë në varr. Ashtu ata ndonjë ditë do të shkisnin nga fiqiri…
Më në fund erdhi koha e shirave. Fshatarët punuan tokat dhe mbollën patate. U kujdesën për to me capën në dorë dhe po përgatiteshin t’i vilnin. Ky ishte dhe muaji i fundit që vajza e qytetit do të punonte me ta. “Çudi, kaluan plot gjashtë muaj!.. Po sa shpejt kaluan!?.. Sa shkurt i edukon partia këto vajzat nga qyteti…?” –sikur ankoheshin burrat e fshatit mes pëshpërimash, të mrekulluar nga ditët e bukura pranë saj. Çuditërisht tani që erdhi dita të largohej vajza nga qyteti, ata nisën të ndjenë një lodhje të përgjithshme. Krahët u mpiheshin qysh në mëngjes… Entuziazmi i vjetër po i linte. Nuk kishin më qejf as të laheshin përditë dhe as të rruheshin. Mjekra nisi tu përdridhej si e dhjakut. Pikëllimi i tyre i shkonte për shtat veç jetës së bretkosave në pellg, që këndonin e gëzonin aq shkurt, derisa të kalonte autobusi me turi. Mandej gjysmë të vdekura ato rinisnin jetën e këputur dhunshëm…
Dhe teksa pamja e fshatarëve mund të frikësonte këdo, çuditërisht ajo qetësoi veç gratë e fshatit, që nisën të tërhiqeshin nga inatet, hakërrimet apo grindjet e shpeshta. Madje edhe në ara puna po u jepte më tepër rendimet. Gratë në pushimin e drekës mblidheshin tok si dikur dhe këndonin vençe. Gjashtë muaj vajza nga qyteti nuk i dëgjoi të këndonin. Tani që ajo po ikte, ato zunë këngën… Vajza buzëqeshte e qetë. Buzëqeshja e vajzës nga qyteti shkrepte njëlloj si ditën e parë kur shkeli në fshat. Nuk ndërroi stil buzëqeshja e saj. Një trekëndësh rozë i hollë në cep të buzëve, që mbahej fort prej krahëve të dhimbjes…
Pa pritur, nga udha rrëzë malit karshi u dëgjua dhe atë pasdite boria e autobusit me turi. Thuajse gjithmonë boria tij u kujtonte fshatarëve të shpërndarë në kodrat vërdallë, se ish ora të linin punën. Dhe ata e uronin shoferin nën zë që nuk harronte asnjë ditë të mos i binte borisë. Porse atë ditë boria e autobusit me turi nuk i gëzoi. I gjeti të ftohtë, të lodhur e të ngrysur. Madje mund të themi se atë ditë boria i shqetësoi. Tërë ato kohë sa herë që vinte dhe ikte autobusi nga fshati, ata ndjenin një boshllëk ne gji që thellohej përditë e më shumë. Çdo oshtimë borie u fikte prej kalendarit dhe dy ditë të bukura. Dhe ja më në fund, boria e fundit… Nesër në mëngjes vajza nga qyteti do të largohej. Gjithë atë pasion për të edukuar që ajo u privoi aq me lezet, ku do ta falnin tani…? Ikja e saj ishte si një prishje, ose si një rrëzim ure në kohën kur lumi vjen plot. Pra, për herë të parë ata nuk e deshën ardhjen e autobusit me turi. Kështu që dhe ikja e tij mëngjesin tjetër, u bë e ftohtë. pa përcjellje. Dolën veç katër pesë të rinj që shtynë autobusin të ndizej dhe nuk vërejtën në cilën dritare u ul vajza nga qyteti…

bukur, me pelqeu, eshte vertete nje ndjenje qe e provojne te tere njerzit,