Sa qe gjallë Gani ziu, kurrë nuk i shkoi ndërmend se këpucë të reja do të mbathte veç mbas vdekjes. Po, po! Të mos ju vijë habi! Ndonëse dikush mund të pyesë; «Si i mbathi këpucët e reja, i ndjeri? Shkurt po ju them, se çudia ndodhi. Dhe mos kujtoni se Xha Ganiu ishte ndonjë Drakula. Një si ne ishte, shqiptar i leckosur që ndërroi jetë i zbathur, disa muaj para se të mbyllej mijëvjeçari i dytë i erës sonë. Të gjorit, porsa shkeli të dyzetat, iu varën vetullat si kukull kashte, dhe ia mjegullonin pamjen kur kundronte qytezën e naftëtarëve, në të cilën me sa kujtonte, kish vite pa zbritur, sepse fshati i tij mbi kodrat në juglindje të qytezës, ende nuk kish rrugë makine. Furnizimet vinin me kafshë dore. Për fat të keq, xha Ganiu nuk kish më as kafshë dore. E shiti qyshkur “dreqi” u zgjidh dhe hyri në të mbjella të kooperativës. Por dëmin e pagoi me lëkurë të vet. E shitën shpejt të likuidonin gjobën dhe që prej asaj dite, barrën e kafshës e ndante me të birin, Hajredinin, i cili akoma s’i kish mbushur të dymbëdhjetat. Nëpër rrugët me baltë e cila në dimër mbulonte gjysmën e rrotës së qerres, at e bir ngarkuar zgjidhin mirë tabanin. Kafshët e tjera zhyteshin, thua kalonin mbi orizore. Atëherë, hajt t’i nxirrje nga lluca!
Nga njëra anë, sikur jetonin më mirë pa gomarin. Pulat flinin të qeta sipër trarëve të çatisë. Nuk tromakseshin si më parë, kur gomari pallte me hënë. Shpejt kuptuan se prania e gomarit u pat sjellë probleme. Thua ai ishte shkaktari i mjerimit që kalonin. Në shtëpinë e tyre të vogël me qerpiç, fryma e kafshëve dyndej deri tek qoshja ku dergjej xha Ganiu me çiliminjtë. Por edhe gërhima e lodhur e Ganiut, e kapërcente lesën që ndante dhomën përmes. Aty brenda të gjithë frymorët bëheshin njësh, si në arkën e Noe patrikut. Të gjithë hynin nga e njëjta portë. Pulat të parat, xha Ganiu i dyti, lopa me viç e treta, Hajredini, pastaj plaka dhe vajzat e vogla. Derrkuci, qeni dhe macja e tharë si prej kartoni, shpesh e ngatërronin radhën.
Nën lëbyrjen e dritës së zjarrit, sytë e lopës karshi hapembylleshin me një llamburitje të gjelbër, si të ishin gota me ponç mangoje që dikush i lodhur i rrëkëllente heshtazi. Xha Ganiu dhe e shoqja dergjeshin mbi një krevat dërrasash, i cili nga poshtë shërbente si sënduk ushqimesh. Kaq herë deshi ta hapte Hajredini atë kuti, por nuk gjeti kurajë. Ajo skutë mbrohej nga pleqtë, si kutia e Pandorës, kështu djaloshi përherë bënte ëndrra duke rendur pas sultjashësh e revanish që çastin e fundit i fluturonin nga dora…
Kashta që shtronin në vend të dyshekut, shkoqej e shtypur anash krevatit duke i bërë të vegjlit që dergjeshin përreth, të teshtinin gjithë natën, e cila bëhej edhe më e ftohtë nga muret me qerpiç. Diku më tutje, rrëzë lesës shtrihej derrkuci. Sehirxhi e moskokëçarës. Këtë skenar të gdhendur fort në kujtesë nga fëmijëria, u rrëfente Hajredini shokëve, kur uleshin për sillë. Të gjendur larg atdheut disa vite më pas, ata rrëmbeheshin prej rrëfimit të tij të dhimbshëm. “Babai i shkretë, përherë mbante kokën me duar, ia niste përsëri djaloshi. Kurse nëna përpiqej të na ngopte. Lakrorët e rrallë të saj, të bënin të lëpije gishtat. Të gjithë ne të rriturit, iknim qysh me ag në ara të kooperativës dhe ktheheshim me muzg. Ditët e aksioneve s’kishin fund dhe orari qe i gjatë. Motrat e vogla përherë i gjenim në gjumë. Ato në mëngjes e shijonin misërniken e nënës. Papritur, një verë im atë nuk u ndje mirë. U shtrembërua si pikëpyetje dhe çapitej si babagjysh. E mbaj mend mirë, isha 15 vjeç.
“Baba, nesër do t’i lutem brigadierit, që të mos mbledhësh duhan!”-i thashë një mbrëmje tek rrinim të heshtur rreth vatrës. Më shikoi mendueshëm. Pastaj u kollit gjatë si hyzmeqar. “Nuk më bën dot derman, o bir!” –ma ktheu për pak i ligështuar, mbase ngaqë po ndjente fundin.
Disa ditë më pas zuri krevatin. Vapa e gushtit shtrëngonte, por babai dridhej poshtë shtresave të vjetra.“Këmbët…, kam ftohtë…, kush të m’i ngrohë pak këmbët!?”-ankohej çdo çast. Kërcinjtë e tij të tharë si cinglat që zbret përroi në vjeshtë, nuk ngroheshin nga të fërkuarat tona. Po ngrinte ngadalë, si thesi me çimento i mbetur në shi. Fjala i shuhej në buzë, siç shuhet kënga e gjinkallave në murrë.
“Kam ftohtë, këmbët m’u thanë! O Zot, pse kam kaq ftohtë!?”-qahej i gjori, ndërkohë që as ne dhe as vapa e gushtit nuk e ngrohte dot. Atë vit, meqenëse u dergj në verë, askush nuk kujtua për opingat e tij dhe janari bëri i ftohtë. Shira të pjerrëta gërmonin thellë dheun. Dukej sikur edhe moti e kish vënë me ne.
Në ato ditë të lagështa, babai po shkonte drejt Adit thjeshtë e pa bujë, thua përgatitej të bënte një gjumë për merak. Vetullat i ranë krejt, kurse buza i iku pak shtrembër, si të nënqeshte me dikë. Kur ndjemë se po fikej, u lëshuam mbi të dhe po e përkëdhelnim me shpirt të copëtuar. Por ai mellanosej. Një fije ankimi i rrëshqiste me zor nga goja: “Kam ftohtë!.. S’kam opinga?.. Këmbët mu thanë!”
E dëgjonim dhe lotët na kullonin çurg. Por dysheku i kashtës mund të thithte dhe një det me lot. Një çast, nga ata sigmatikët kur sytë e babës kërkojë ata sy që nuk do t’i shikojnë më, më pa që qaja i rrënuar në një cep. Ishte çasti tek zotohesha pa zë, se një ditë do t’i gjeja patjetër këpucë të reja. Afër mëngjesit baba dha shpirt. Ne qafosëm nënën duke vajtuar me “ooiii,” deri në drekë. Të nesërmen e varrosëm me një galloshe të djathtë që na e dha tezja dhe një opingë të majtë ushtarake që i kish mbetur në gardh Sajmirit. Kështu ia dorëzuam Adit, i cili nuk e shikoi fare nga këmbët. E mirëpriti siç qe.
Vjet shkova dhe e takova përsëri. Nuk mund ta harroja fjalën e dhënë. I heshtur i vura në varr një palë këpucë të reja që i bleva në Fllorinë. Sot ndjehem i qetë. Babai im tani “rrugëton” me këpucë të reja…
Athinë 1995
