Çdo gjë ka bukuri - Konfuçi
Njihet pak a shumë ndër njerëz që kultura japoneze është tepër e rafinuar, aq shumë sa shumëkush e mban për kampione botrore e rafinimit dhe sofistikimit kulturor, por njihet pak që kultura në fjalë arrin majën e rafinimit dhe sofistikimit pikërisht nëpërmjet të të kundërtës: kultivimit të trashanikes, banales, katunares.
Bëhet fjalë për artin wabi-sabi (në fakt më tepër se art), të cilin edhe mund të shpjegoja disi me fjalët e mija, por kam zgjedhur të përkthej nga Wikipendia, për lehtësi bjeri shkurt, dhe për një arsye që do të bëhet vetiu e kuptueshme përgjatë leximit (shpresoj t’i bini në të vetë, kush e gjen ka një shishe verë të zgjedhur nga qilari i Pjerit).
Wabi-sabi (侘 寂) Në Japoni përbën një vizion të botës, apo estetik, me themel në pranimin e përkohshmërinë dhe papërsosmërinë e gjërave. Shprehja është e prejardhur nga dy fjalë: wabi dhe sabi. Karakteristikat e saj estetike përfshijnë: asimetrinë, vrazhdësinë, thjeshtësinë, modestinë, intimitetin dhe joshjen e proceseve natyrore. Nga një pikëpamje perëndimore mund të shihet si “bukuria e gjërave të papërsosura”, lidhur me karakteristikat fizike: papërsosmëri, pagdhëndje (i palatuar, i breshtë), vjetërim apo prishje, të cilat, megjithatë nuk janë as të mjaftueshme e as të përshtatshme për të shpjeguar thelbin e konceptit. Më shumë se lidhur me një listë karakteristikash fizike, wabi-sabi është një vetëdijë e thellë estetike që tejkalon aspektin e jashtëm.
Koncepti i wabi (侘 = bukuri e thjeshtë dhe e rrebët) mund të shpjegohet si “një vlerësim estetik i varfërisë”, kjo fundit kuptuar në sensin më romantik të fjalës, dmth si çlirim nga pesha e shqetësimeve materiale të jetës. Estetika wabi, ndërkaq e projekton vëmendjen tek mjetet me papërsosmëri të vogla dhe jo tek ato që në dukje ngjajnë të përsosur, në objekte të prishur ose të dëmtuar, me kusht që të jenë riparuar si duhet dhe janë në gjëndje më të mire se të padëmtuarit. Koncepti i bukurisë të nënvlersuar wabi është njohur dhe vlerësuar për herë të parë shprehur në poezi; kuptimi i saj origjinal ishte “i trishtuar”, “i shkretë” dhe “i vetmuar”, por poetikisht është përdorur shpesh për të përshkruar diçka të thjeshtë, jo materiale, të përunjur dhe në sintoni me natyrën.
Zanafillisht fjala sabi (寂 = patinim i palatuar) do të thotë “shkreti”, vetëm më pas mer kuptimin e diçkaje që është vjetëruar mirë, staxhionuar, ndryshkur ose ka marrë një patinim që e bën të bukur. Së fundi në shekullin e trembëdhjetë kuptimi i sabi u zhvillua më tej derisa mori kuptim “të përftosh kënaqësi nga gjërat e vjetruara”, por gjithashtu edhe kuptim “qetësi, izolim dhe vetmi e thellë”. Disa shembuj të sabi mund të jenë sipërfaqja pak e oksiduar e një tasi prej argjëndi, ngjyra e drurit të staxhionuar, dega e tharë e një dru ulliri dhe çfardo send tjetër që mban peshën e viteve me dinjitet dhe hijeshi.
Për ilustrim dy objekte tipike wabi-sabi, filxhanë të fabrikuar me teknikën raku, përdorur në ritualin e famshëm japonez ceremoni e çajit:
Si përmbledhje me pak fjalë wabi-sabi vlerson kanonet e papërsosmërisë, papërhershmëri (në proçes), thjeshtësi, asimetri, pra është një vizion estetik (edhe më tepër se estetik) krejt i kundërt me vizionin tonë homolog oksidental të bazuar në kanonet e kultit helen: përsosmëri, përhershmëri, madhështi, simetri. Edhe në këtë rast tipik kundërtitë janë komplementare, mandje janë e njëjta gjë, sepse synojnë të njëjtën gjë.
Nëse arti helen dëshmon hapur ekzistencën e një bukurie, simetrie dhe harmonie absolute të gjëndur përtej, e të pandodhur përkëndej, wabi-sabi bën të njëjtën gjë, në mënyre të nënkuptuar, nëpërmjet një vlersimi intuitiv të një bukurie kalimtare malinkolike të paplotsuar në këtë botë që pasqyron fluksin e pakthyeshëm të qënësisë që synon natyrshëm në të përtejmen. Nëse arti helen dëshmon idealen, wabi-sabi dëshmon realen si zhvillim në proçes, që qenia e pakryer në këtë botë, përkryhet në atë botë, dmth në plan të fundit dëshmon për realitetin e ideales, që kjo botë është kalimtare, dekadente, e degradueshme, ndërsa ajo botë është e përhershme, vitale.
Melankolia dekadente kalimtare që përshkon artin wabi-sabi është vlerë pozitive, dhe jo dëshpëruese fatale si rëndom melankolia tradicionale në kulturën oksidentale, e cila interpreton egocentrikisht sipas vetes çfarë është e tjetrit. Moda zen, që ka ndikuar pothuaj tërë artin postmodern, keqkupton në të kundërt vlerat wabi-sabi shqyrtuar me lart, duke i transformuar në vlera negative si koncepti i boshit në pikturë, heshtjes ose regjistrimit të zhurmës në muzikë, përçatjes së padeshifrueshme në letërsi (haiku) etj. Shëmbulli më i mirë ilustrues është keqkuptimi (më i rëndi dhe më dëmshkaktuesi) i idesë të papërsosmërisë, të cilën wabi-sabi e pranon si vlerë, por kurrsesi si vlerë në vetvete, por si vlerë në proçes, si papërkryerje që synon përkryerjen, njësoj si pjekuria e qënieve është një proçes zhvillimi me stade (fëmijri, adoleshencë, rini, pjekuri, pleqëri), ku çdo stad, megjithse i papërsosur, ka vlerë në vetvete, është i përsosur në vetvete, ndërsa synimi në përgjithsi i jetës është përsosmëria.
Pranimi i papërsosmërise është një qëndrim i lavdëruar që zhvillon sensin tonë të pietas, ne vetë jemi qenie të papërsosura, me dobsi, të meta, anomali, pësojmë aksidente, rrënim pleqërie, të cilat duhen falur dhe pranuar, por kurrsesi nuk duhet të konsiderohen difektet si fatale, dhe deri si vlera në vetvete. Ky lloj konceptimi çapraz është tamam antiwabi-sabi, i cili (wabi-sabi) luan bukur me papërsosmërinë duke presupozuar dhe synuar qënien e një stadi tjetër përsosmërie përtej kësaj bote kalimtare, gjithnjë pa humbur vlerën e jashtëzakonshme të çastit kalimtar, këtu dhe tani.
Pra në plan të fundit wabi-sabi ka te bëjë me qëndrimin tonë, sjelljen tonë, dhe përdorur si filozofi jete, ne mund të ndryshojmë raportin tonë më sendet, qëniet, ndodhitë, fatkeqsitë, aksidentet e përditëshme. Parimet e tij të përkorësisë dhe thjeshtësisë stimulojnë një qëndrim dhe sjellje që vë fre teprisë konsumiste që kapllon botën përditë e më tepër, prandaj urtësia e lashtë lindjelargëtse mund të shërbejë si ilaç për sëmundjen e hiperkonsumizmit të shoqërisë perëndimore. Por ilaçi i përdorur keq, rrezikon të kthehet në helm, pikërisht çfar ndodh me modën luksoze zen, praktikuar nga snobë, elitare dhe pasunarë perëndimorë që nuk ju mjafton pozita shoqërore, dituria dhe pasuria për tu dukur, por shtiren edhe si varfanjakë antikonsumistë katunarë për të fitu pikë më tepër.
Keqkuptimi më i rëndë dhe më dëmtues zhvillohet në qëndrimin moral, kur protagonistë të kulturës kërkojnë të justifikojnë nëpërmjet modës zen veset dhe perversjonet e tyre, mandje t’i glorifikojnë, meqe helbete wabi-sabi vlerson dobsitë, të metat, asimetrinë, rrënimin, kotësinë, përçartjen etj. Nuk ka asgjë orientale dhe ekzotike në këtë mes, madje nuk është as rasti ndodhur rëndom i keqkuptimit të një kulture të huaj interpretuar sipas paradigmave të kulturës vëndase (dmth në rastin në fjalë: rikrishterizimi i budizmit që fal mëkate gratis), por kihet të bëhet me një postkrishtërim fare surrogato: glorifikimin e mëkatit.
) merru me te.
qe trasportojne kalamojt e Kosoves ne Amerike, dhe anasjelltas.