vazhdon, intervista e 2014
Bredharaku 1; Plazhi administratohet nga bashkite dhe komunat siç ke thene ne nje koment, mirpo kur mbytet nje anije apo ngec mu ne rere, siç kemi pare ne Durres, Vlore etj, kush duhet te merret me to.
Pjer 1; Pyetja eshte interesante, dhe hyjme ne çeshtjen delikate te prones publike komunare dhe prones publike shteterore, qe nuk eshte diskutuar asnjehere ne Shqiperi. Plazhi eshte gjithmon prone publike nen administrimin e bashkise apo komunes, kur eshte ne fshat. Mirpo deti eshte po prone publike shteterore, nen administrimin e ministrise se Mjedisit, dhe kur mungon kjo ministri eshte nen administrimin e nje ministrie tjeter. S’duhet harruar edhe kjo tjetra, se kontrrollin ne ujrat e detit e ka ministria e Mbrojtjes, dhe lind me te drejte pyetja se kush do e zgjidhi kete problem, te anijeve te mbytura apo qe ngecin gjate vijes bregdetare. Kemi te bejme me nje kontradite ligjore ne aparence, gje qe ndodh edhe ne vende te tjera, ku anijet qendrojne me vite ne breg te detit. Ministria e Mjedisit, mund te heqi dore nen pretendimin se ajo ka nen zoterim ujrat e lumenjve, kanaleve, liqeneve e rezervuarve, dhe t’ia lej topin ministrise se Mbrojtjes apo asaj te Turizmit. Dhe dihet qe ne kohe krize, topi per kete zgjidhje kalon sa nga nje dikaster ne tjetrin, prandaj mendoj se duhet kapur ky problem nga ana ligjore, dhe Shqiperia mendoj se ka plot ekspert per kete çeshtje, qe mund ta ndajne shapin nga sheqeri.
Megjithate, nese do te me pyesnin mua se kush duhet ti heqi ato anije, qe mund te perbejne rrezik per plazhistet, une do te thoja se duhet ti heqi ministria e Mbrojtjes, reparti i xhenjos. Bashkia, komuna, nga ana juridike ka te drejte te kujdeset per plazhin, plazhistet, pislliqet, deri tek vija e ujtit, pavarsisht se ata kujdesen edhe per me tej, por per gjera te medhaja si kjo qe thoni, duhet te kujdeset ministria e Mbrojtjes.
Bredharaku 2; Dikur para ca viteve kam lexuar nje artikull te Nazarkos, ku flitej per sistemin anakronik te investimeve nga taksat ne Shqiperi, pikerisht ate qe ju e keni ngritur me te drejte ne letrat tuaja drejtuar qeveritarve socialiste, bankierve shqiptar, para shum viteve, para se letra e Nazarkos te dilte ne shtyp. Pyetja qe do te deshiroja te beja ishte;
A jane mendime personale, origjinale te Nazarkos ato ide, apo te nxjerra nga leximi i letrave tuaja apo i VQ?
Pjer 2; Nuk mund te hyj dot ne mendjen Nazarkos, por vertet ato teza qe ai ngrinte aty ne ate artikull, ishin tezat qe une kisha shkruar disa vjet perpara tij, artikullit te tij. Mendoj se nuk ka shum rendesi se, a i ka kopjuar ai nga une apo jo, se sa tezat ku flitet per investimet anakronike qe ben qeveria vetem nepermjet sistemit te taksave. Si qeveria e Buall Mavrise, ashtu dhe kjo e Palloshit, perdorin taksat dhe borxhet/huan per investime, ne nje kohe kur gama e investimeve eshte shum me e gjere se keto dy forma. Qeverite perdorin edhe formen e konçensioneve, por ketu dalin me shume te fituar, firmat dhe kompanite e huaja. Ndonse per shtratin e prapambetur shqiptar, konçensionet jane prape mire, sjellin zhvillim.
Bredharaku 3; Nuk me hiqen nga mendja Pjer, ghith ato ide-projekte per rruget qe ju i derguat socialisteve kur ishin ne pushtet (2000-2005), nderkoh qe keto projekte i realizoi (ndonse jo te gjitha dhe jo plotesisht) PD kur ishte ne pushtet (2006-2013).
Pjer 3; Me vjen mire qe Buall Mavria, e kapi me rruget ne kohen kur ishte ne pushtet, dukej sikur e kish kapur amoki ate, dhe shyqyr qe ter vemendja e qeverise u kthye nga rruget dhe infrastruktura e Shqiperise. Pa nje infrastrukture moderne, Shqiperia nuk mund te zhvillohet. Ne disa vende, cilesia ishte e mire, por ne disa vende te tjera, cilesia e rrugeve le per te deshiruar. Thone se disa firma, politikane kane vjedhur fondet, kane abuzuar me parate e taksa-paguesve shqiptare apo te huaj, por kjo eshte çeshtje e drejtesise, e cila per fat te keq çalon rende ne Shqiperi. Nese qeverite Shqiptare do te mundnin te aplikonin edhe metodat e tjera te investimeve, apo te lejonin, te liberalizonin tregun e investimeve, me siguri qe do ishte bere me shum pune, mirpo me aq mend sa pushtetaret kishin, po aq pune bene, dhe kam frike se dhe keta te sotmit po aq pune do bejne, per te mos thene me pak.
Sidoqofte une uroj qe vemendja ndaj rrugeve, sistemit hekurudhor, te mbetet edhe tek Rilindja, dhe me aq pak buxhet sa kane, se aq mend kane, te pakten ti kushtojne vemendje infrastruktures shqiptare, se vetem keshtu do te hyjme ne ne radhen e vendeve te zhvilluara.
Bredharaku 4; I qendroni idese se kriminaliteti mund te marre zgjidhje njehere e mire permes politikave sociale? Te mos harrojme se krimi i organizuar ka hedhur rrenje ne Shqiperi.
Pjer 4; Natyrisht, para se kriminalitetin ta luftosh me arme, si ne Meksike, Salvador, RioDeZhaniero, Johanesburg, ku çdo nate vriten nga 10-20-30 deri ne 50 veta nga te dy palet, eshte e mira te fillosh politikat sociale, te cilat e zbusin varferine. Qeveria e Rilindjes, edhe sot pas 8-9 muajsh drejtimi, nuk ka filluar nga reformat sociale, siç jane subvencionimi pasiv i bizneseve sociale, siç jane ato te riciklimit te produkteve, strehimit te shtresave te varfera, ushqimit te shtresave te varfera, punesimit te tyre, etj, nepermjet bonove te ushqimit dhe obligacioneve te CO2. Duke filluar kete reforme, athere qeveria po, perdor forcen ndaj kriminelve dhe hajduteve. Po nuk i sigurove tjetrit/njeriut buken e gojes, natyrisht qe ai do vjedhi ose grabisi, ose do e bej nje gje te keqe, te kundraligjeshme. Prandaj kjo reforme sociali duhej filluar menjehere, biles nder reformat me te parat, mirpo siç duket Rilindja ka halle me te medhaja se kjo, lufta ndaj varferise. Per mua, lufta ndaj varferise eshte e para, mirpo siç duken bathet, per qeverine eshte reforma e fundit qe do filloje.
Nje gje dihet, e kane thene dhe filozofet e shekujve te kaluar e pranojne edhe sot politikanet dhe elitat, se Krimi nuk luftohet vetem me force e me arme, por me politika Sociali.
Bredharaku 5; Ne kushtet e krizes ekonomike dhe varferise, ka ide “te cmendura” qe qarkullojne si rrugezgjidhje. E kam fjalen per Shqiperine si parajse fiskale per kompanite e lojrave te fatit, legalizimin e marijuanes, njohjen e marteses se homoseksualeve dhe legalizimin e shtepive publike si nxites I turizmit seksual. Ju vete, I besoni ndonjeres prej ketyre me lart?
Pjer 5; Eee, pyetje me spec, e keni futur ne thojza fjalen; “te çmendura” qe parakupton se nuk jane dhe aq te çmendura, mund te jene teza te nevojshme per tu pare dhe studiuar. Le ti marrim me radhe, lojrat e fatit do ishte mire qe te mos ishin kaq shume, ne qytet te kishte me shume librari se lojra fati. Keto mund ti lesh te lira ne plazh, se kuptohet qe aktiviteti aty eshte 3-4 muaj, ndersa persa i perket krijimit te nje vendi si puna e Makaos, Las Vegas apo ndonje vendi tjeter me parajse fiskale per lojrat e fatit, une kam hedhur para shum viteve nje ide te tille, e keni tek Vizione te Qarta, ku u rekomendoja qe nje vend i tille te behet pak tutje, ne mes Tiranes dhe Elbasanit pak me nga lindja, ku jepja edhe skemen se si mund te financohej ky park i madh dhe modern, ku te kishte edhe lodra per femijet, mirpo siç duket nuk u kuptua nga mendjet e asaj kohe. Njeriu kupton aq sa mend ka.
Per legalizimin e marijuhanes, kjo mund te disiplinohej nje here, te shifej sa prodhohej e per ke treg eshte. Mundet te legalizohet ndoshta vetem neper disa pika bregdetare, per turistet, per terheqjen e tyre, veç ketu duhet te kemi kujdes se krahas tregut formal, do te ekzistoje edhe tregu informal. Pra do vije turisti, dhe para se te shkoje tek dyqani apo kafeneja ku lejohet, do i afrohen tregtaret e palinçensuar te cilet mund ta ofrojne me nje çmim me te lire. Pra eshte nje thike me dy presa. Nisesh per mire e del keq, nga çdo ane qe ta shohesh, edhe nga krahu i moslegalizimit, prap tregtaret informale lulezojne. Mendoj se mendimi i eksperteve te fushave te tjera, do t’mund te sillte nje debat me te frytshem e nje zgjidhje me te mire.
Njohja e martesave se homoseksualve po diskutohet akoma ne mos gaboj, dhe une mendoj se per kete stad qe ndodhet Shqiperia, psikollogjia e shoqerise, gjerat le te rrijne keshtu siç jane, pra njohja e homoseksualeve, mos burgosja e tyre, mos diskriminimi i tyre, trajtimi njesoj si te tjeret ne marrdheniet me punen, pensionet, etj, dhe martesa le te shqyrtohet e aprovohet nga parlamenti i vitit 2020-25 e mbrapa, ku deri ne ate kohe edhe shoqeria ka hecur me perpara.
Legalizimi i shtepive publike, me duket ide interesante, dhe mendoj se do ta shtonte numrin e turisteve, vetem se edhe ketu duhet marre parasysh psikollogjia e popullit. Nese populli e pranon mund te eksperimentohet me to, per nje 5-vjeçar. Megjithse me rendesi eshte ti jepet prioritet vlerave te femres shqiptare, ku dhe anxhensi martesash duhet te stimulohen. 1 i/e martuar jashte, sjell njerez te tjere, turiste te tjere, familjare e miq te familjes se huaj, plus valuten.
Keto gjera per te cilat ne flasim ketu, ndikojne ne rritjen e turizmit, por jo se jane vendimtare. Vendimtare jane, siguria e jetes, mos shqetesimet gjate vakancies, pastertia ne rruge e ushqime, çmimet, infrastruktura, mirsjellja apo vrindellejk siç i thone ketu, se nese turisti, emigranti ka shqetesime, njerzit qe e rrethojne jane harbut, te ftohte, ai nuk vjen me, dhe i ngelen ne mendje pamjet me te shemtuara.
Bredharaku 6; Nqse nje dite fati do e sillte qe ju te qeverisni ne Shqiperi, ku do kerkonit t’I perqendronit energjite e qeverise tuaj per nje periudhe te shkurter, psh 3 mujore? Dmth cfare konsideroni emergjente sot per sot?
Pjer 6; Ah i dashur, Shqiperia vuan nga shum gjera, dhe ka kaq shum probleme sa s’di ke te vesh ne radhe te pare. E para, qe pranohet nga te gjithe, eshte Varferia dhe Padrejtesia, pra keto te dyja duhen kapur ne fillim, por qe ta fillosh nga varferia, duhet ta fillosh nga shum gjera, nga Bursa, per ti dhene nje impuls ekonomise, nga Bonot e Ushqimit dhe Obligacionet e CO2 si te vetmet (ose me sakte jo te vetmet, por si me te shpejtat dhe te gateshme) per tu hedhur ne treg, ku brenda 3-6 muajsh, varferia bie ne kuotat e 50%, pra zhduket nga vatrat shqiptare. Keto i japin edhe nje impuls punesimit, ku brenda 6 muajve kemi perafersisht, rreth 100-150 mij te punesuar te perhershem e rreth 100 mij te tjere te punesuar sezonal, kryesisht ne muajt e ngrohte. Ky numer te punesuarish, i jep nje akses ekonomise ne pergjithesi dhe tregtise ne vençanti.
Tek Padrejtesia, do kete vertet pak pune, se eshte nje pune specifike, se duhet te studiosh rastet e padrejtesive nga “drejtesia”, dhe ketu duhet te marresh ca masa vertet. Populli thot, haka duhet te shkoje tek i zoti. Te zbutesh padrejtesite qe kane ndodhur gjate ketyre viteve te tranziscionit, i ke dhene nje shprese popullit per dite me te mira, fillon e sherohen njerzit nga sindromi i babezitjes, mashtrimit, perfitimit, hedhjes, rreshqitjes, perkuljes, arrogances, etj, etj. Dhe kjo gje kerkon ca kurajo, vizion dhe paanshmeri, le te jete vellai, motra, babai, nena jote, nese kane shkelur rregullat dhe ligjet, duhen denuar, administrativisht, penalisht ose me heqje nga puna.
Kjo fryme e re, krijon nje mentalitet dhe psikollogji te re. Heq te pakten 50% e te keqes nga njeriu, ose me fjale te tjera e sheron 50% njeriun nga sindromat negative, se per ta sheruar edhe me teper duhet shum pune, shum muaj e vite.
Bredharaku 7; Monedha shqiptare eshte shfaqur mjaft e stabilizuar vitet e fundit. A i dedikohet kjo qendrushmeri ecurise ekonomike ne vend apo eskluzivisht hyrjes se monedhes se huaj nga imigrantet?
Pjer 7; Po edhe hyrja e monedhes se huaj ne Shqiperi, eshte nje garanci per stabilizimin e ekonomise, eshte nje garanci edhe per stabilitetin e lekut. Ketu kemi edhe levizjet qe BQ ben per ta ruajtur kete vlere te lekut stabil. Dhe fale ketyre remitancave, BQ ka manovruar mire gjer me tashti per ruajtjen e statu-quose. Ketu te vetmen kritike qe une kam per BQ dhe biznesin shqiptar, eshte qe te mos jene kaq pasiv por me aktiv, me agresiv ne futjen e teknollogjise se re bashkohore. Valuta ekziston, kjo pakete ekziston, le ta kthejne ne nje vlere tjeter kapitali, ate teknollogjik, fabrika e mini-fabrika per prodhimin dhe perpunimin e produkteve shqiptare. Nje monedhe qe nuk leviz, qe nuk hyn ne transaksione me monedha te tjera, eshte si nje gur dominoje dopio-gjashta.
Bredharaku 8; Cilat jane disa nga format e investimeve, perveç atyre qe permendet me siper?
Pjer 8; Format e investimeve jane sa te shumllojshme aq dhe te larmishme, sa te hapura aq dhe te mbuluara. Nje nga format me te vjetra dhe qe mendohet akoma ne mendjet primitive te njerzeve te sotem, eshte investimi nga taksat. Ne fakt kjo forme primitive, kish kohe qe ishte zhdukur nga skena financiare moderne, por qe u rifut perseri ne skene pas krizes se Madhe siç u quajt kjo e ketyre viteve. Ne fakt kjo skeme vazhdonte dhe vazhdon akoma ne vendet e botes se trete e te prapambetur siç eshte Albania dhe disa vende te Afrikes.
Format e tjera te investimit, dhe qe vendet e zhvilluara nuk jane te interesuara qe keto te aplikohen ne vendet e botes se trete, jane; investimet nepermjet aseteve, ku vlera e tyre zbritet ne ate mase qe e kerkon investimi. Psh, firma e kepuceve do te zgjeroje kapacitetin prodhues, te hapi nje linje tjeter, por s’ka aq te ardhura. Athere ajo merr nje pjese te vleres se aseteve te saja, e cila ne kete rast ka ikur nga vlera totale, Teresia, gje qe parakupton se kjo Teresi eshte zvogluar ne kete rast. Vlera e aseteve te hequra nga Teresia, ne kete rast mbeshtetet nga nje fond, thjesht si garanci, dhe ky veprim behet brenda per brenda me nje banke a fond. Prandaj dhe quhen veprime te mbuluara ose jo publike. Kur firma e kepuceve fillon e fiton nga investimi i ri, athere ajo fillon e riblen asetet e saja te “ngrena” per efekt investimi apo zgjerimi. Ne fakt, ne Teresine e vet, edhe ajo “ngrenie”, pra zbritje e vleres se aseteve, nuk eshte se ka humbur, ajo thjesht ka kaluar ne krahun tjeter, investimin tjeter.
Nje forme tjeter investimi, eshte kur firma nxjerr ne shitje aksionet e saja, pra ndan pronesine me te tjeret, veprim ky qe behet nepermjet bankes e ne lidhje me bursen. Kjo eshte forma me e perhapur, por qe morri goditje nga Kriza e Madhe e 2008, ku shum njerez humben aksionet e tyre, pra parate e tyre. Deri diku, keto para, iu rikuperuan njerzeve me vone, diku 25%, diku 30%, diku 40% e diku 50%. Flitet se disa (flitet per dhjetra e qindra njerez) i humben perfundimisht parate e tyre, dhe po luftojne akoma dhe sot e kesaj dite neper gjyqe. Sidoqofte, besimi tek ky treg, qe i ka interesat vjetore diç me larte se bankat, po rritet dalngadal.
Nje forme tjeter investimi eshte ajo nepermjet hedhjes ne treg te obligacioneve, pra te asaj qe do ndertohet, prodhohet e me vone edhe mund te shitet apo te futet ne transaksione te tjera qe e justifikojne kete shume obligacioni. Kjo forme perdoret me shume nga qeverite, nga bankat, apo kompanite e medhaja. Psh, KESH do te investoje ne firmen e vet per rregullim apo zgjerim, dhe hedh ne treg obligacionet e energjise, se energji prodhohet vazhdimisht. Apo qeveria hedh ne treg obligacionet e rrugeve, transportit, per te bere nje autostrade a rruge, se rruga do shfrytezohet per transport mallrash e njerzish, pra do e nxjerri nje fare te ardhurash, qofte edhe nepermjet takses se transportit, apo fitimeve nga levizja e njerzeve e te mallrave.
Nje forme tjeter investimi eshte ajo nepermjet nje kombinimi te aksioneve me obligacionet. Firma, kompania, nxjerr ne treg nje pjese te aksioneve te saja dhe nje pjese te obligacioneve te energjise, duke i ndare keto (ashtu siç ndahen ne pjeseza edhe aksionet, per transaksione te brendeshme, per te shlyer vetvehten me shpejt) ne vlera te barabarta. Kushdo qe ta kete shitjen me te madhe, kompania i investon keto ku e sheh ajo te arsyeshme, i vetmi rrezik per klientet mbetet tek manovrimi qe ben ajo me vlerat e aksioneve, ndekoh qe obligacionet e kane interesin standart, por firma edhe ketu luan me kohe-zgjatjen e mbledhjes/rritjes se vleres se obligacionit duke ua vonuar klienteve kthimin e interesave. Obligacionet e qeverive jane me korrekte ne kthimin e interesave, keshtu qe njerzit nuk kane pse te kene frike te investojne ne obligacionet shteterore.
Nje forme tjeter investimi eshte kur Teresia/Kapitali/Brutoja e kompanise, ndahet ne pjeseza, dhe vlera e se ciles mbulon nje aktivitet jo rentabel, apo edhe kur njera pjesez/vlere mbulon pjesezen tjeter per te shlyer borxhin e asaj pjeseze. Keto pjeseza/vlera, asete statike, ndaheshin ne pjeseza edhe per tu shlyer sa me shpejt nga borxhi nepermjet nje aktiviteti te saj, produkti te saj qe i nenshtrohej shitjes tek nje pjesez/aset tjeter e barabarte me kete vlere. Keto metoda mund te perdoren tek kompanite e mediave, imobilare, minerare, energjitike, impulseve, etj.etj. Keto metoda i perdornin djemte e LB, B, BG, AE, GS dhe agjensive te tjera financiare te lidhura me kompani prodhuese e jo prodhuese, te listuara ne bursen e Wall Street-tit, nje pjese e se cilave falimentuan.
Format e investimeve te tjera, jane pak a shume te ketij lloji, rrotullohen rreth ketyre mekanizmave kryesore qe permendem, dhe jane pak a shume manipulime/makinacione te justifikuara ne ekonomi, persa sa kohe mbeshteten tek ndonje paketez/vlere apo fond.
Bredharaku 9; Neper komente kam hasur qe keni folur diçka per asetet individuale apo vlerat individuale te njeriut ne burse, çfare jane keto.
Pjer 9; Dikur keto kane qene vetem per nje grup te kufizuar njerzish, artiste, prezentatore, vlera e te cilave rritej per çdo sukses te tyre, me vone gama e ketyre paketave eshte rritur edhe ne drejtim te drejtuesve te bankave, manaxherve, drejtuesve te firmave e kompanive te ndryshme, doktore e specialiste te ndryshem, ndersa tani gama e ketyre paketave eshte rritur/zgjeruar edhe me tej tek politikanet, shefa, kryepuntore, etj, vlera e te cilave m’varet nga pozicioni qe kane ne marrdhenie me punen apo prodhimin. Vete bonuset qe marrin (edhe une marr bonuse) jane nje vlere e ketyre obligacioneve individuale qe mbeshteten tek aktiviteti ekonomik i realizuar, po e theksoj; i realizuar, pra ajo qe eshte kryer. Keto lloj paketash/vlera nuk duhen ngaterruar me ato qe hidhen mbi bazen e asaj qe do realizohet, te cilat anojne nga obligacionet e tipit; Kambiale.
Obligacionet individuale, nuk e kane shum te luhateshme vleren e tyre, ato jane gati/thuajse “statike”, kane ngritje e ulje te lehte, perveç rasteve kur individi terheq vemendjen e nje pjese te madhe te publikut, shoqerise, kolegeve, apo kur (pasi eshte vene nje bast apo shume) ky individ (sportist apo politikan) e ka realizuar ate, dhe ne kete rast kjo shume/vlere, shton vleren e obligacionit te tij/saj.
Ne burse, apo agjensi prane (prane jo ne kuptimin e metrave) bursave, qe bashkpunojne me bursen, regjistrohen keto asete/vlera te cilat mbeshteten edhe nga rroga bruto e tyre, thjesht si garanci, si justifikim, flas per firma e kompani prodhimi e sherbimi, se per sportistet, psh, kane limite te tjera.
Do ishte me interes qe ky treg te fillonte te zhvillohej edhe ne Shqiperi, pra te liberalizohej, te kalonte ne duart e atyre bursisteve qe kuptojne nga keto lloj obligacionesh.
