Albaniens Hauptstadt Tirana: Wo Kaffeetrinken Nationalsport ist - DER SPIEGEL
Pirja e kafesë është një sport kombëtar ne Shqiperi.
Për tre muaj Arbër Çepani nuk mund të bente asgje pa e parë dikush. Pas saktësisht njëqind ditësh, Çepani fitoi sezonin e parë të “Big Brother” në Shqipëri dhe në të gjithë vendin. Sot 34-vjeçari është një pronar I nje kafeneje muze.
Kafeneja e tij Komiteti Kafe-Muzeum në zemër të Tiranes është një arkiv i mbushur me sende të përditshme, si një libër vizatimor. Këtu shohim një nga fotot e para topless nga Shqipëria, thotë 34-vjeçari me sigurine e një eksperti arti dhe tregon foton bardhe e zi te një gruaje me kostum me një bluzë të hapur. Me pas ai kalon neper makinat qepëse te vjetra te kthyera ne tavolina, pjesët e sipërme të te cilave dekoruar me tabela shahut, radio të vjetra, orë me zile dhe pjata muri.
Kafeja muzeum është një nga kafenetë e panumërta në kryeqytetin shqiptar. Ne Shqiperi ka shume kafene qe i perkasin grupeve te ndryshme shqiptare, gjithsesi firmat nderkombetare franchises deri më tani nuk jane te perfaqesuara. Dhe kështu është rritur një skenë e cuditshme e kafeneve lokale, perfaqesues një mikrokozmosi te vendit ballkanik. Kafenete frenkuentohet në çdo kohë të ditës nga burra e gra të cilët kerkojne pushimin nga qyteti I zhurshem me një filxhan ekspres perpara.
Starbucks nuk sheh fushe tregu në Shqipëri dhe kete e ka gabim thotë Çepani. Prej dy vjetesh, Tirana ia ka kaluar Madritit si qyteti me dendësinë më të madhe të kafeneve në Evropë. Ne shqiptarët bëjmë gjithçka në kafene: ne punojmë këtu, takojmë miq për të biseduar, lidhim kontrata.
Qe të dallohen nga konkurrenca, kafenete ndertohen me një tarracë të madhe, në natyrë, me një pamje spektakolare ose me arredim të pazakonte. Arbër Çepani kishte edhe arsye të tjera për koleksionin e tij ne kafe.Si bir i ambasadorit shqiptar, ai u rrit fillimisht në Kubë, më pas në Itali, dhe njohu vendlindjen e tij vetëm gjatë pushimeve të shkollës. Sa herë që vija në Shqipëri, kishte më pak nga trashëgimia jonë kulturore për t’u parë. U përpoqa të kompensoja këtë rënie dhe me kalimin e kohës investova të gjitha paratë e mia në ndërtimin e këtij koleksioni, shpjegon Çepani.
34-vjeçari vlerëson se deri tani ka mbledhur rreth 17,000 antikuitete. Gjithçka filloi me disa karrige. Me kalimin e kohës, u shtuan telefonat, kasetat në tavanin e hollit të tualetit, cfurqet ne banak në të cilin varen gotat e verës, televizionet e prodhimit shqiptar. Cdo eksponente tregon diçka për historinë e ngjarjeve të vendit të tij.
Gjatë shpjegimit, Çepani ndalet përpara një freskoreje dore të pikturuar me lule. Freskorja e dores ishte një dhuratë protokollare nga një delegacion kinez, thotë ai.
Pas Luftës së Dytë Botërore, nën diktatorin socialist Enver Hoxha, Shqipëria fillimisht u largua nga Bashkimi Sovjetik dhe shtetet e saj satelite dhe me pas nga Kina Maoiste dhe interpretimi i saj i socializmit. Pas terheqjes se Kines, Shqipëria mbeti e vetme, e udhëhequr nga një diktator paranojak, mizor. Vitet e izolimit dhe varfërisë pllakosen. Pas hapjes se viteve ’90 Shqiperia ishte nje nga vendet me te varfra te botes.
Për shumë shqiptarë, e kaluara është ende një temë e vështirë sot, thotë Çepani. Unë nuk doja të hapja një muze sepse shqiptarët nuk i pëlqejnë muzetë, thotë ai. Por atyre u pëlqejnë kafenetë, sepse pirja e kafesë është sporti kombëtar këtu. Kështu që mendova se ata mund të vinin këtu, të pinin një kafe ose një raki dhe të admironin trashëgiminë e tyre kulturore. Shumë shqiptarë ende nën ndikimin e komunizmit duan gjëra të reja. Gjërat e vjetra hidhen nga shtëpia, se konsiderohen demode, thotë ai. Edhe me perzgjedhjen e pijeve Cepani shkaktoi habi, sepse të rinjtë donin të pinin vodka ose rum, diçka e huaj.
Përveç kafesë, Çepani gjithashtu ofron raki, pije tipike shqiptare e bere prej frutash. Raki & Dashni, kjo është motoja e kafenesë. Kafeneja e muzeut tani është e famshme për gamën e saj prej më shumë se 50 llojesh rakish, ajo me kanellë dhe mjaltë, e cila ka shije të ëmbël dhe të butë dhe është popullore. Nëse hezitoni të vendosni se çfarë të zgjidhni, mund të porosisni një tabaka të tërë me gota të mbushura.
Vetem disa qindra metra me larg, fytyra e qytetit ndryshon. Rrugët afër parkut të madh të qytetit të Tiranës, të cilat për dekada ishin të arritshme vetëm nga elita politike dhe shoqërore, tani janë pjesë e rrethit të modës te quajtur Blloku. Ata janë të mbushur me dyqane të vogla, bare dhe kafene.
Vetem vila e pabanuar e Enverit nuk i pershatet tamam skenes. Perballe vilës së ish-diktatorit është një nga KFC-të e pakta në vend. Kapitalizmi i pulës përkundër relikteve të socializmit - Hoxha do të kthehej në varr, komentojne tiranasit. Kafeneja e Enea Bamllari, Vila 31, ndodhet në një pjesë të pronës së vilës. Nga kati i sipërm i kafenesë mund të shihni drejtpërdrejt në kopshtin e përparmë të vilës së diktatorit: bari i prerë me saktësi vende vende eshte thare nga vapa e verës shqiptare dhe rrethohet nga shkurre te krasitura rrumbullak, fenerë me top të bardhë. Të rinjtë në Café as nuk e shikojnë pamjen. Shumica e klientave nuk janë të vetëdijshëm për vendndodhjen historike ku po pinë kafe, thotë Bamllari. “Në fillim as vetë nuk e dija”, thotë ai me një buzëqeshje të zënë ngushtë. Familja e Bamllarit jeton vetëm disa shtëpi larg restorantit; ata hynin e dilnin nga kafeneja si kliente. Kur Bamllari u kthye në Shqipëri pas gjashtë vjet studimesh për menaxhim në Britaninë e Madhe - për shkak të familjes, ushqimit, motit - ai filloi fillimisht në biznesin e familjes. Por kur u krijua mundësia, ai gjithashtu mori Vilen 31.
Disa muaj më vonë, kujton Bamllari, një plak ishte ulur në trotuar para kafenesë së tij. "Burrit pi rridhte gjak nga hunda dhe unë thirra një ambulancë për të, thotë 30-vjeçari. Ndërsa ishim duke pritur, ai më pyeti se çfarë po bëja. Kështu që unë i thashë se e kam këtë kafene. Ai më pa drejt e në sy dhe tha: Kjo nuk është një kafene. Kjo është shtëpia e tij. Unë pyeta se çfarë donte të thoshte me këtë dhe ai vetëm tha: Hoxha.
Bamllari u interesua dhe mësoi emrin e plakut: Sulo Gradeci, ish-kryetar igardes personale së diktatorit Hoxha. Që nga vitet 1940, Hoxha kishte jetuar në të njëjtën shtëpi me kafenenë që sapo kishte blerë. Pjesa tjetër, më e madhe e vilës, e cila tani reklamohet në udhëzuesit e udhëtimit si shtëpia e Hoxhes dhe e ruajtur nga ushtarët, u ndërtua vetëm në 1973.
Meqenëse kafeneja ka ndryshuar pronarë që nga vdekja e diktatorit në 1985, të cilët vazhdonin të ndërronin orenditë, historia ngjarëse e shtëpisë mund të lexohet vetëm në detaje të vogla. Bamllari hap derën në bodrum. Korridori i ngushtë ngjitur çon në një dhomë magazinimi në të cilën janë grumbulluar zbukurimet e Krishtlindjeve. Ai shtyn një tavolinë mënjanë. Një copë toke e trashë bie në sy midis pllakave. Këtu dikur kishte një hyrje në sistemin e tunelit sekret përmes të cilit Hodscha do ikte ne rast sulmi, shpjegon Bamllari.
Qe sot, 30 vjet pas përfundimit të socializmit, shqiptarët po festojnë, vallëzojnë dhe pinë kafe në shtëpinë e ish-diktatorit mund të duket ironike, mbase edhe mohim I historise. Por pronari i kafenesë Bamllari është i kënaqur: Kjo është vetëm e drejtë. Në komunizëm, askush nuk lejohej të shprehte mendimin e tij lirshëm, madje nuk ju lejohej të mendonit atë që donit. Unë mendoj se është e rëndësishme që ky të jetë një vend jetese tani .
Disa plagë nga e kaluara e vështirë e Tiranës po shërohen ngadalë. Në vende të tjera, qyteti po rindërton plotësisht vetveten. Kafenetë janë një tregues i mirë për këtë. Kudo që ata lulëzojnë, qyteti zhvillohet. Pazari i Ri, një nga lagjet më të vjetra në qytet, iu nënshtrua një riparimi të madh pesë vjet më parë. Sot është një nga zonat më të gjalla në qytet dhe është plot me kafene të rinovuara. E vetmja gjë që mbetet nga tregu origjinal është Xhamia Kokonozi, minarja e së cilës spikati pranë tregut më herët, siç mund të shihet në fotot e shumta bardh e zi që Klaudio Muçoj vare në kafenenë e tij të Pazarit të Vjetër.
Në vend të batanijve dhe jastikeve, tregtarët tani ofrojnë llambat e tyre të trasha të duhanit, tufa me barëra dhe antike me pluhur nën një konstruksion elegant qelqi. Muçoj mori kafenë e tij disa muaj më parë, vetëm disa hapa larg ndërtesës së mbuluar të tregut. Ishte e tmerrshme më parë. Kur binte shi, gjithçka këtu permbytej, thotë Muçoj, duke treguar sheshin para kafenesë së tij, e cila tani është e mbushur me shtëpi shumëngjyrëshe. Për dhjetë vjet, Muçoj punoi si kuzhinier, kamerier dhe menaxher në bare, kafene dhe hotele. Një ëndërr e dashur për shumë kohë është realizuar me kafenenë tuaj. Pazari i Vjetër e ka pak atë, pak Tiranën dhe pak zellin. Nëse flisni me 31-vjeçarin, ai flet për shumë plane për të ardhmen. Tjetra ai dëshiron të shesë BubleTea. Sepse vetëm kafeja, në një moment të rinjtë shqiptarë do të kenë mjaft nga kjo, beson ai. Në mbrëmje bëhet zhurmë në sheshin para Pazarit të Vjetër, fëmijët shkelmojnë një top, ngasin biçikletat e tyre në linjat gjarpërore. Kur nxehtësia del ngadalë nga Tirana, çatitë e hekurave hapen, në vend të ekspresit që shërbejnë kamerierët koktejet nga kafenetë bëhen bare. Më pas nargjileja përgatitet te Vila 31, festa me raki te Komiteti dhe në Pazarin e Ri klientet porosisin fuçi të vogla birre ne tavoline ku mund të trokellijne birrën e tyre.
Kafenetë e Tiranës, ato janë po aq të ndryshueshme sa audienca e tyre - po aq të ndryshueshme sa qyteti.
