Qëkur shtrigat nuk rrezikojnë më asgjë, janë bërë të padëmshme - Elias Canetti
Konsiderata postmoderne që nazizmi, fashizmi - dhe mbas rrëzimit të murit të Berlinit edhe komunizmi - janë ideologji të prapambetura mesjetare, propagandohet prej mendësisë laike për t’i bërë bisht përgjegjsisë së saj në gjullurditë e përgjakshme të shek XX dhe për “t’u distancuar” me marifet prej mizorive totalitare moderne, kurrë të para në histori dhe që pak ose aspak kanë të përbashkët me Mesjetën sepse lindin në epokën moderne, pikërisht kur besimi laik fiton përfundimisht mbi obskurantizmin mesjetar.
Konsiderata që toleranca është veti e vetëm epokës moderne dhe vepër e progresit stërmadh të kësaj epoke, është një vetmburrje moderniste pa bazë historike, sepse toleranca fetare ndeshet shekuj më parë në Indinë budiste, në Kinë, në mbretëritë moreske të Spanjës mesjetare, në perandorinë otomane etj. Vërtet toleranca si vlerë dhe të drejtat e njeriut kultivohen në epokën moderne si kurrë më parë në histori, por është po aq e vërtetë edhe faqja tjetër e medaljes (ose e mësallës) që dukuritë totalitariste - të lidhura drejpërdrejtë me masakrat masive të tre luftrave botërore, dhomat e gazit, lager, gulag etj - janë dukuri tipike moderne që lindin pikërisht kur progresi përshpejtohet frikshëm gaz-drrasë. Në Mesjetë besohej shpëtimi vetëm në “atë botë” sepse “kjo botë” quhej pa vlerë; besimi se shpëtimi i “kësaj bote” vjen nëpërmjet terrorit duke zhdukur me soj e sorrollop raca inferiore (nazizmi) ose klasa superiore (komunizmi) është krejtësisht modern dhe i vënë në praktikë vetëm përgjatë shek XX.
Paraqitja e Mesjetës si një periudhë historike e errët, barbare dhe mizore sunduar prej Inkuizicionit që torturonte heretikë, shtriga dhe shkencëtarë është një legjendë iluministe e trilluar për qëllime thjeshtë propagandistike dhe që vazhdon të riqarkullojë e të riprodhohet me shumë sukses prej elitave kulturore, të cilat vazhdojnë si dikur t’i iluminojnë masat e gjëra punonjëse me shkëlqimin verbues të mësimeve laike. Shëmbulli më i freskët është i Dan Brown i cili shkruan në Kodi da Vinçi se gjatë gjuetisë së shtrigave Kisha dogji mbi turrën e druve pesë milion gra (të tjera burime japin shifrën nëntë milion), ndërkohë që gjithë popullata e Evropës së atëhershme vështirë se e arrinte këtë numër. Referuar vetëm burimeve origjinale të dokumentuara - dhe jo llafeve të pazarit kulturor iluminist - numri i shtrigave të djegura prej Inkuizicionit nuk arrin as shifrën 100, krahasuar me 50.000 raste të tjera djegiesh të bëra kryesisht nga gjykata civile. Për më tepër shtuar edhe fakti historik që gjuetia e shtrigave si dukuri e mirfilltë - përfshirë dhe rastin më në zë të ilustruar teatërisht dhe frojdërisht prej veprës Shtrigat e Salemit - zë fill pikërisht në kohën kur Mesjeta obskurantiste na ka lënë uratën me të tëra. Nobelisti Elias Canetti mbasi tregon me hollësi e fakte se sa thellë është ngulitur në mendjen e njeriut modern ky falsifikim iluminist i historisë, tallet hidhur:
Sot është më e vështirë të dënosh publikisht një person të vetëm me djegie në turrën e druve se sa të ndezësh një luftë të re botërore - Vetëdija e fjalëve
Dukuria e gjuetisë së shtrigave arrin kulmin pikërisht në Rilindje, bash në fillesat e të epokës së re të progresit që akoma përjetojmë, të karakterizuar nga zhvillime të përshpejtuara vrullshëm dhe krejt të pa pakontrollueshme, e për pasojë tepër të frikshme. Mbasi shëmbet vizioni mesjetar ptolemeik që konsideronte Tokën si qëndër të gjithësisë - gjë që garantonte qëndrueshmërinë e truallit nën këmbët e njerzve - vizioni rilindas kopernikian, duke treguar se Toka është një rruzull çfardo në univers i sulur vrullshëm drejt hapsirave të panjohura kozmike, krijoi ankthin tipik të njeriut modern, që për më tepër kish humbur besimin ngushëllimtar në qënien e Zotit dhe në realitetin e hapsirave “të botës tjetër”. Asgjësimi i unitetit të gjithësisë - garantuar më parë prej qenies së Zotit - i hapi kanatash dyert e kaosit, pasigurisë dhe ankthit kozmik, tashmë çfarë ishte dhënë, realizuar dhe trashëguar mund të zhdukej në çast pa lënë gjurmë. Pra si gjuetia e shtrigave ashtu dhe shtrigania - dy faqe të së njëjtës medalje -, kumtojnë ardhjen e epokës moderne si vërshim i djajve prej ferrit në tokë.
