Pyetje:
Andrej, çfarë mendon për dashurinë?Përgjigje:
Është një katastrofë. Nuk më pëlqen të jem i dashuruar … për mua është si një sëmundje e rëndë. Nuk ndjehem i lumtur, ndjehem i shqetsuar.
Andrej Tarkovskij dhe filmat e tij ka qenë idhulli im deri para vitit 89-të. I ndodhur para pyetjes idiote (por njëkohësisht edhe mjaft inteligjente për të kuptuar tjetrin): “Cili është autori që të pëlqen më tepër?”, përgjigja ime, jo pa një farë hezitimi fillestar, ishte e prerë: “Tarkovskij”. Dhe arsyeja nuk ishte vetëm admirimi si majë e artit, por edhe sepse ishte i vetmi autor, ose më saktë nuk njihja tjetër, që rropatej në mes katastrofës së ateizmit, me rezultat banal sistemin sovjetik, të restauronte besimin e mëparshëm, por pa qenë konservë bombazh e kaluar kohe.
Mbas përmbysjes se 1989 kjo shpresë rezultoi e kotë, kjo lloj disidence rezultoi vërtet një konservë bombazh e kaluar kohe, gjë më se e dukëshmë në rastin polak, as mish sindakalist e as peshk krishtërisht i Solidarnoshit përfundoi në hiçin e vorbullës post-komuniste.
E çfarë erdhi më pas, kudo në ish-Lindje, ishte më keq se ateizmi i mëparshëm, që të paktën ishte safi, kurse çfarë pritej me shpresë, erdhi në formën e një vjellurine çorbë derri agnosticiste që s’ka të sosur akoma. Kështu e pësoi edhe idhulli im, Tarkovskij përfundoi në magazinën e harresë-kujtesës si shumë të tjerë; të meta që në filmat e tij më parë pothuajse nuk i vija re, ose i konsideroja merita (tani kam harruar cila prej të dyjave), si psh misticizmi pa rrugëdalje, antiracionalizmi onirik, hermetizmi etj, tani më bezdisnin. Rusia kishte ndryshuar, Shqipëria kishte ndryshuar, dhe ç’është më e rëndësishmë unë vetë kisha ndryshuar nga eksperienca të reja që kthyen përmbys çfarë besoja më parë. Konkretisht nuk arrrija më të çoja deri në fund një film të tij, më dukeshin të mërzitshëm, pavarsisht se teknikisht dhe imazhërisht i vlersoja dhe shijoja më tepër se më parë, sidomos imazhin e tij për natyrën, gjëndur gjithnjë gratë në mes, edhe ndonjë qen. Kjo i takonte pjesërisht edhe strategjisë mbrojtëse ndaj bombardimit me informacion artistik mbas Rënies së Murit, dmth për të mbrojtur mëntë e kokës nga dalldia e lirisë. Tani në mes të ofertës infinite të tregut kulturor, problemi nuk ishte më leximi, dëgjimi dhe shikimi me babëzi si dikur, por përkundrazi, konsumi kulturor sa më i përkorë, si të mbahej dietë elegante në mes një obeziteti kolektiv. Prandaj vari hejbet Tarkovskit me shokë.
Por në situatën obeze të karantinës, ha e ha me babëzi celularizma se nuk ke ç’bën tjetër, mrekullia e rastësisë celulare të jutubit më propozoi disa intervista të Tarkovskit, nga të cilat kuptova se ai është një nga ato rastet fatlumë kur autori qëndron më lart se vepra e tij. Që Tarkovskij si person është më i vërtetë se vepra e tij duket më se qartë në videon sipër kur matet të përgjigjet, nuk përgjigjet, pastaj matet të përgjigjet, përsëri heziton, e më në fund i përgjigjet pyetjes se nëse ka rënë në dashuri apo jo. Në pak sekonda kupton se çfar ndodh vërtet në shpirti e tij, dëshmi e vyer se far ndodh në përgjithsi në shpirtin e njeriut për një problem kapital që obsesionon tërë njerzit pa përjashtim, pavarsisht se si reagojnë apo përgjigjen, apo shtiren me hipokrizi. Në raste të ngjashëm zakonisht nuk përgjigjen, dmth përgjigjen me hipokrizinë e mohimit. Tarkovskij ka meritë të jashtëzakonshme si person krejt i çiltër ndaj një teme delikate, pa asnjë pozë artistike hipokrite si rëndom në kësi rastesh kur mbrohet intimiteti i plagosur rëndë i personit për shkak eksperience të hidhur. Ky tipar duket në të gjitha intervistat e tij të gjendura në jutub, ku shfaqet krejt i çlirët si person, shëmbull i shkëlqyer që njeri i vërtetë është pozitë më e lartë se artist i vërtetë (artist i modh).
Në një video me seri të Rai-t (e gjeni në jutub) që përshkruan udhëtimin e tij në tërë Italinë për të gjetur vëndxhirimet e filmit të tij Nostalgjia, mbas një shëtitje nëpër rivierën e Amalfit, duket që sillet vërdallë në dhomë të hotelit tepër i shqetsuar. Shoqëruesi e pyeti se çfar kishte, dhe Tarkovskij ju përgjegj me pak a shumë (citoj në kujtesë):
Nuk më interesojnë fare vendet turistike më të bukura në botë që vizitohen nga milionerët, më intereson jeta e njerzve të çfardo, si jetojnë, si punojnë, si hanë, pinë, vetëm kështu mund të njoh vërtet Italinë.
Njëkohësisht mësova për të disa të dhëna biografike të paditura më parë, që më bëri të kuptoj hallin e tij lidhur me veprën e tij (vepra e vërtetë është gjithnjë rrëfim autobiografik, njerzit i prek vetëm eksperienca personale, ndryshe nuk do t’ja dijë njeri se çfar dokrra flet). Kishte lidhje të fortë me nënën e tij sepse i ati e braktisi familjen kur Tarkovskij ishte 3 vjeç. Atë mungues, dhe për pasojë nënë me dashuri obsesive, është formula standard që prodhon artistin modern. Përgjatë studimeve universitare Tarkovskij pati një krizë të rëndë depresioni për shkak të mendësisë ateiste të shkollës sovjetike, nuk ishte më në gjëndje të vazhdonte studimet. Nëna e tij, tepër besimtare, i shkroi një letër ku i thoshte të largohej menjëherë nga ambjeti shpirtërisht rrënimtar dhe të shkonte në Siberi si pjestar i një ekspeditë gjeologjike me qëllim purifikimi në dlirësinë e natyrës së pandotur të tajgës. Tarkovskij ja dëgjoi fjalën, dhe në natyrën e virgjër siberiane rigjeti dhe rifitoi besimin e humbur, dhe aty vendosi të bëhet regjizor. Kur u kthye në qytetërim mbas 3 vjetësh, filloi të xhironte filma që rrëfenin restaurimin e historisë së Rusisë, paralel me restaurimin e historisë personale të tij. Vini re se edhe intervistën në video e jep, jo rastësisht, në natyrë buzë një përroi që rrjedh. Vetëm tani kuptoj se nga vjen trasparenca e imazhit filmik ekologjik të tij ku identifikohen dashuria e nënës (përforcuar nga mungesa e atit), figura e Sofies (Madona ortodokse ruse), planeti misterioz Solaris, Mëma Natyrë etj.
A nuk e ka me hak celulari të paktën një titull shkrimi?
pjesën e mëparëshme e gjeni këtu