Pak më duhet.
Një krodhe buke,
një gisht qumësht,
dhe ky qiell,
dhe këto re.
(Chlebnikov)
Para vitit 89-të, për shkak moskomunikimi me botën shumë autorë të famshëm i kisha dëgjuar vetëm për emër, dhe ca të tjerë, akoma më të famshëm, nuk i kisha dëgjuar as për emër, si psh. Chlebnikov (1885-1922), i cili është njohur në vend të tij dhe në Rusi dhe botë në vitet 60-të (në epokën Krushov), ndërsa unë me shokë shumë albanezë e kam njohur mbas vitit 89-të. Shkurt një citim që tregon se kush ishte Chlebnikov (më gjatë shikoni vetë në web):
Sklovsky thoshte se ishte një kampion, Jakobson thoshte poeti më i madh i shekullit të njëzetë, Tynjanov thoshte një udhëheqje, Markov thoshte Lenini i futurizmit rus, Ripellino thoshte poeti i së ardhmes, dhe kishin të drejtë, sipas meje, të gjithë, megjithkëtë e kishin gabim, edhe, sipas meje, dhe e kishin gabim sepse, sipas meje, Chlebnikov është shumë më tepër - Paolo Nori, 47 poezi të lehta dhe një e vështirë.
Ishte i pari Chlebnikov që nuk njihte veten, parashikoi arkitekturën e të ardhmes të zbatuar me material kristali, televizionin, teknologjinë e informacionit dhe fuqinë dominuese në rritje të shtetit nëpërmjet “thesarit të shtetit”, e quante veten President të Globit Toksor, shpiku një gjuhë të re të quajtur transmentale, e cila, sipas tij, do të bëhej gjuha e komunikimit global, etj etj një listë pa fund me bëma, dhe ndërkohë për katër vjet me radhë, nga viti 1918 e deri në 1922 - që korespondon me luftën civile ruse dhe periudhëm krijuese më të frytëshme të Chlebnikov -, bridhte nëpër stepa e qytet më qytet të Rusisë si endacak veshur zhele zhele, i uritur duke kërkuar lëmoshe si lypsar, e duke fjetur ku të mundte e ku t’i vinte: në pyll, vagon treni, plevicë muzhiku, shtëpi të ndonjë miku, etj ku rafsha e mos u vrafsha me fundin e mjerë të vdekjes nga uria. Jetonte në gjëndje vizionare të vazhdushme, nuk kujdesej as për krijimet e tij, i humbte shkrimet vazhdimisht, i harronte aty ku i binte të flinte, nëpër hotele e stole stacionesh treni, shtëpi shokësh e miqsh. Kjo mënyrë jetese pelegrinazhi asketik të skajshëm në kufi të ëndrrës e zhgjëndrës, jetës dhe vdekjes, e pati zgjedhur vetë për të vërtetuar dhe treguar se utopitë poetike dhe stili i jetës së poetit duhet të shkrihen bashkë, krejt ndryshe nga ç’ndodh nëpër sallone mondanë, vetëm llafe të bukura e vepra hiç.
Krejt e kuptueshme dhe e justifikueshme për kushtet e atëherëshme që të mos dihej nga binte Chlebnikov, problemi është se e njejta gjë ndodh që edhe mbas 30 vjetësh liri-demokraci të zbulohen autorë të panjohur më parë, dhe jo autorë sidokudo. Pak kohë më parë zbulova rastësisht Aleksandër Dobrolyubov (1876-???), bir i një zyrtari të lartë shtetëror, letrar mendjehollë, protagonist i dekadencës ruse. Në vitin 1898, pak më shumë se njëzet vjeç, Dobrolybov i neveritur nga modane me shkëlqim fals të poetëve të salloneve mondanë të Pjetërburgut, braktis gjithçka, edhe premtimin e një karrierë të shkëlqyer, dhe merr rrugën obskurantiste mistike, çlirohet nga pasuritë dhe pozita sociale, braktis miqtë e tij dhe mbyllet në manastir. Jeta prej murgu i duket bajate dhe meskine, shembull që tekat e dekadencës estetike janë faqja tjetër e medaljes së ekstravagancava fetare. Pas një viti braktis jetën e murgut sepse ndjen nevojën të bëjë endacakun e devotshëm, pelegrinin permanent, i cili është zanat tradicional rus. Tre vjet më parë ai kishte botuar librin e tij të parë, Natura naturans, por tani Dobrolyubov nuk është më intelektual, është një lypsar që jeton në pyll i veshur si muzhik, një predikues rrugësh që predikon ndërgjegjsimin kundër luftës e dhunës dhe kritikon formalizmin e ngurtë të klerikëve ortodoksë. Më pas krijon ritin e tij origjinal me ndjekës, fenomen i rëndomtë dhe tradicional i botës ruse, shumë i ngjashëm me realitetin amerikan të sekteve protestante. Dobrolyubov në ekstazë me Zotin endet vazhdimisht nga tundrat siberiane në stepat kaukaziane duke predikuar mosveprimin dhe nihilizmin mistik, ndiqet nga dishepuj dhe pëndiqet nga kisha-shtet, arrestohet për aktivitete subversive, e mbyllin në klinika psikiatrike, derisa i humbet zëri dhe i shuhet emri. As kur vdiq nuk dihet, ca thonë gjatë Luftes Parë Botërore, ca të tjerë gjatë Luftës së Dytë, as varr as dreq nuk ka.
Pelegrini si pasojë e të ashtuquajturës “krizë mistike”, ishte fenomen mjaft i shpeshtë dhe popullor në Rusi. Një muzhik çfardo, që punonte arat një jetë të tërë pa dhënë shenja paraprirëse, befas i merrte mendjen Zoti dhe nuk kthehej më në shtëpi, hidhte kazmën e lopatën (ose drapërin e çekanin); me fjalë tjera braktiste në çast gjithçka; pozitën sociale, shtëpinë dhe katandinë, gruan, kalamajtë dhe nisej për pelegrinazh në një vend të shenjtë. Me kalimin e kohës pelegrinazhi degradoi në bredhje endacake laike (si çdo fenomen tjetër fetar i së shkuarës), derisa u bë një plagë sociale në epokën cariste, ndërsa qeveria komuniste kishte përpiluar një ligj që dënonte për vagabondazh kë nuk punonte (Brodskij dënohet me këtë ligj) dhe i fuste në çmendinë; me fjalë tjera “kriza mistike” fetare u quajt “çmenduri parazitare” laike. Gogol dhe Tolstoi patën të njëjtën krizë mistike dhe mohuan veprën e një jete të tërë në fund të jetës së tyre (Gogolin e kanë përfolur për çmenduri senile), Tolstoi braktisi gjithçka, pronat dhe familjen, mbasi mohoi vepren e tij artistike përgjatë jetës së tij, si të padenjë për Zotin, u nis për pelegrinazh si muzhikët e obsesionuar nga Zoti në vakti, gjë që i kushtoi edhe jetën. Më në fund Tolstoi arriti të realizojë atë që Dobrolybov e pat bërë në rini. Me që ra fjala: edhe Gorkij përpara se ta zbulonte veten si shkrimtar, vagabondoi nëpër Rusi si endacak, shkrimet e tij janë përvoja e bredhjes në fjalë.
Poeti mistik Andrej Belyj rrëfen që ndihej inferior ndaj Dobrolyubov sepse ai kishte konkretizuar çfarë kërkonte të bëntë tërë brezi i tij pa pasur kryqe ta bënte, vetëm Tolstoi guxoi ta bënte pak para se të vdiste, kur nuk kishte shumë për të humbur.
Lev Tolstoi rrëfen se nuk ka forcën e Dobrolyubov, pikërisht për këtë arsye nuk shkëputet nga e kaluara; pikërisht për këtë arsye kërkimet e tij fetare nuk zgjidhen në veprimtari fetare, por vetëm në predikimin moral dhe abstenimin e vetmuar - Andrej Belyj, Ngjyra e Fjalës
Protagonisti i novelës Atë Sergi të Tolstoit ngjan kaq shumë me jetën dhe figurën e Dobrolybov, sa nuk mund të quhet rastësi. Tolstoi e ka shkruar këtë vepër, vepra më shqetsuese e tij, duke u identifikuar me një guximtar para se ta marrë guximin ta bëjë vetë realitet ambicjen e tij, edhe pse mbas pilafit. Me fjalë të tjera, njihet e adhurohet Tolstoi publikisht e nuk njihet Dobrolybov ndaj të cilit vetë Tolstoj, pranuar gjërësisht zyrtarisht si gjeni absolut, ndihej inferior, pa le të tjerët si duhej të ndiheshin.
Me këtë shkrim desha të them se sa pak dijmë për aktivitetin kulturor të një vendi, ajo që dijmë është vetëm një pjesë dhe nuk është e thënë të jetë me domosdo më e mira dhe më e rëndësishmja. Gjithashtu desha të them diçka tjetër me më shumë rëndësi: përveç çensurës së regjimit totalitar, ekziston edhe çensura e ndërgjegjes (thënë me fjalë të tjera: çensura e sistemit është materializim i çensurës së vetëdijës). Patjetër duhet të ekzistojë diçka tjetër që përçudnon ndërgjegjen dhe që ka rezultat të njëjtë me çensurën sistemike, sepse nuk ka si shpjegohet ndryshe që kampionët e vërtetë mbeten në hije. Aq më tepër që i zoti e jep dhe tellalli s’e jep.
Ka edhe një kategori tjetër kampionësh, kampionët e të mirës dhe Providencës, më të mirët, por këtyre i humbet zëri dhe vepra, nuk i njef kush sepse shoqëria i zhduk nëpërmjet mospërfilljes, është fat i madh nëse njihen mbas pilafit, dmth mbas vdekjes.
)
) ju leverdis të mos ekzistojë asnjë e vërtetë, dhe për pasojë bëj ç’të duash, alias kokrra e qefit në ahengun kontemporan.