Një shejtan -budalla hodhi një gur në pellgun mediatik nja dy ditë më parë dhe s’mbeti politikan pa u lagur nga stërpiklat ! Veçse guri i kësaj rradhe rëndonte plumb - peshonte “anti-semitizëm”. Besa kërkon guxim të veçantë të akuzosh dikë - pse jo edhe Kryeministrin, për faje të tilla, për më tepër me një të tillë oratori:
Ne jemi të habitur nga gjuha e tmerrshme që Rama përdori për hebrenjtë, termin çifut, term që përdorej vetëm nga nazistët në Luftën e II Botërore.
Kjo ishte një gjuhë e një naziskini të ri, i cili po me këtë gjuhë naziskini […] i drejtohet popullit shumë të respektuar të Izraelit. Hebrejtë kanë qenë miq të kahershëm të shqiptarëve.
Jam sidoqoftë i mendjes se ky lloj ligjërimi - përveç guximit qytetar, kërkon edhe një fije njohje, një grimë dije, një gram kulturë… moré thjesht, një gisht lexim!
A lexojnë vallë oratorët? apo i bëjnë besim instiktit të tyre të pagabueshëm si kafshë politike, akrepit të busullës së tyre shtegëtuese? muzës së tyre frymëzuese grindavece?
Fundja, çka ishte ky tmerr i llahtarshëm? të quash hebreun - çifut? Ndriçoma pak llampën ore njeri: me të vërtetë nazistët hitlerianë përdornin shprehjen germë-për-germë çifut gjatë Luftës II botërore? Mirë, hajde-dé kësaj koke kryeministrore ja gjetëm festen që meriton - bile edhe me kryq të thyer në ballë! po kjo italishtja naziskin nga mbiu në gojën e këtij gjuhëtari nuancolog - apo si metaforë e kujtimit të dikurshëm fashist të po asaj Lufte?
* * *
Gur që gur, të paktën të mund të ngremë një mur! Në mos, një ledh - t’i vemë një cak atij ligjërimi politik nën shenjën e kulturës dhe të dijes, pikërisht ajo çka mungon me doza të ndryshueshme - por sidoqoftë të qarta jo vetëm në këtë rast por edhe në shumë tema të tjera shoqërore. Dhe s’po përmend për arsye krejt të kuptueshme bisedat e përditshme, llogjet e kafenesë !
Aq më tepër ky rregjistër kulturor - marrëdhënia mes shoqërisë civile shqiptare dhe pakicës izraelite/hebré/çifute brenda saj s’ka qënë asnjëherë i kodifikuar apo i rrethqarkuar me kujdesin tashmë të njohur të shoqërisë civile perëndimore.
Çokush është i lirë të fantazmojë mbi atë “grup” sefarade që zbarkoi diku në Vlorë pas dëbimit të tij nga Spanja e asokohe shumëkatolike - apo nga vise të tjera të Evropës po aq katolike (…ku janë historianët? ) dhe që përfundoi dikur, deri edhe si shumicë lokale, nën mbrojtjen e kujdesshme dhe të interesuar të osmanëve. Pse jo, le të krekosemi edhe me atë mikpritje tradicionale që fshehu të ikurit dhe vendalinjtë izraelite/hebré/çifute gjatë luftës 2 të përbotshme…
Mendoj se kêto shembuj, sado të mirë apo të lavdërueshëm që paraqiten dhe shiten - miqësi e kahershme na u kujtua më lart, nuk janë të tillë sa të mund të përmbledhin në mënyrë shterruese pikpamjet e sotme apo qëndrimet që shfaqen në vend, pasi që nuk pasqyrojnë gjëkundi realitetin e sotëm shoqëror apo civil. Ato mbeten thjesht në rolin e tyre të epifenomenit historik !
Jam i mendimit - në mungesë të një kulture civile apo laike të thekur, t’i hedhim një sy - bile edhe të kqyrim me vëmendje se si trajtohet ky problem i i të thirrurit apo i të quajturit në ato vende të qytetëruara që praktikojnë bashkëjetesën prej shekujsh dhe në përmasa shumë më të ndjeshme, qoftë në rrafshin demografik qoftë në atë të pjesëmarrjes së kësaj bashkësie në jetën politike.
Po sjell një shembull që njoh mirë - atë të Francës republikane.
Praktika tregon se kjo bashkësi minoritare thirret apo përcaktohet me një varg emërtimesh, sejcili prej tyre me përmbajtje të caktuar historike apo të antropologjisë kulturore - Semit, Hebré, izraelit, juif (çifut), sionist apo izraelian.
Semit i referohet përkatësisë së tyre etnogjeografike - prejardhjes prej Azisë perëndimore (Mesopotami - lindje e Mesme), qoftë edhe asaj biblike - Semi, i biri i Noes, apo së fundi përkatësisê së tyre gjuhësore në familjen e gjuhëve semitike (hebré, arabe, arameane, asiriane dhe amharike). Është një etiketë tashmë e vjetër dhe fort pak e përdorur në gjuhën e përditshme - aq më tepër kur asnjë konsideratë e kësaj kategorie nuk arrin të veçojë popullin tonë mik të kahershëm hebré me popullin tjetër mik të poaqkahershëm arab!.
Hebré (që rrjedh nga Ever (ivri) - i biri i Semit, i nipi i Noesë) dikush që i përket popullit Hebré. Sipas Biblës, ky popull kapërceu Eufratin (shek. XIX-XVII p.e.s) nën udhëheqjen e Abrahamit dhe u vendos në tokën e Kanaasë (Palestinë), një pjesë e të cilit u çua si skllave në Egjipt dhe u rikthye me Moisiun. Qysh prej shekullit të VI p.e.s, ata thirren si Judeanë - nga rrjedh edhe fjala juif (çifut / jahudi). Nga ana tjetër, hebraishtja është edhe gjuha me origjinë semitike e popullit të vjetër të Izraelit - sikundër dhe gjuha zyrtare e shtetit të sotëm të Izraelit.
Izraelit - pasardhës i popullit të Izraelit, i krijuar prej dymbëdhjetë djemve të Jakobit, historia e të cilëve fillon pas daljes së tyre nga Egjipti, me Moisiun në krye. pas ndarjes që ndodhi gjatë mbretërimit të Salomonit, shprehja “izraelit” (me origjinë nga Mbretëria e Izraelit) i kundërvihet shprehjes tjetër “judean” (i Mbretërisë së Judesë) - nga vjen edhe shprehja tjetër “juif” (çifut). Aktualisht “izraelit” luan rolin e eufemizmês pêr të evituar përdorimin e “juif”.
Juif (çifut) - (nga hebraishtja Yehoudi - banor i Judesë, ajo Mbretëria e mësipërme) person që i përket bashkësisë së “popullit juif (çifut)”, pasardhës i Hebrenjve - apo të bashkëngjiturit me ta gjatë kohës.
Paçka se shpesh kjo shprehje ka tendencë të ngatërrohet me sensin e përkatësisë fetare, në përgjithësi ajo nënkupton përkatësinë etnike - qoftë në kuptimin e një grupi të ngushtë, qoftë edhe në kuptimin e përkatësisë në një popull të shpërndarë gjithandej në botë (Diaspora)
Në përdorimin bashkëkohor, shprehja “juif (çifut)” përfshin njëkohësisht individin që praktikon judaizmin dhe individin tjetër që edhe pse nuk e praktikon këtë fé, vetëidentifikohet si i tillë për hir të trashëgimisë familjare dhe kulturore.
- Sigurisht, shprehja “juif” ruan një ngarkesë të posaçme historike, një theks disi delikat - të rënduar veçanërisht nga kujtimi fort i dhimbshëm i Shoah. Por, sidoqoftë, në shkëmbimet e përditshme mes njerëzve, në bisedat publike të medias, në fjalësimin meta-politik bile edhe në ligjërimin zyrtar, shprehja “juif” mbetet e gjithëpërdorur dhe krejtësisht e çliruar nga çdo paragjykim i natyrës raciste. Shembulli me i mirë është ndoshta pikërisht përkufizimi i fenomenit “racist” që shënjon këtë bashkësi, i cili quhet “anti-semit” dhe aspak “anti-juif”. Nga ana tjetër, të gjitha institucionet përfaqsuese të kësaj bashkësie përdorin lirisht shprehjen “juif” - Conseil Juif de France, Conseil Juif Européen, Conseil Juif Mondial - dhe janë vetë antarët e këtyre bashkësive që i quajnë kështu - mendoj jashtë çdo vetëparagjykimi!
Sionist - (nga hebraishtja sion, një prej kodrave të Jeruzalemit) partizan i sionizmit. Sionizmi është njëkohësisht lëvizje politike e lindur në fundin e shek. XIX, që synonte krijimin e një Shteti çifut të pavarur në Palestinë - sikundër edhe doktrinë që predikon nevojën e kësaj egzistence dhe justifikon politikën e ndjekur me këtê qëllim.
Natyrisht më tepër politik se fetar, sionizmi e gjen frymëzimin e tij në ndjenjën mistike të ardhjes mesianike dhe të rikthimit të popullit izraelit/hebré/çifut në Tokën e Premtuar. Ai qe në origjinë të krijimit të Shtetit të sotëm të Izraelit.
Izraelian : banor i Shtetit (të sotëm) të Izraelit.
* * *
Në se ka një shprehje letrare që përmbledh në mënyrë sintetike shumën e mendimeve të mësipërme është pikërisht ajo e mëposhtmja:
“Hebré, izraelit, juif. Tre fytyra, tre nuanca gjuhësore dhe tre etimologji të fshehura: Hebreu, endacaku; Izraeliti, i pamposhturi; Juif (çifuti), besniku” (Ricardo CALIMANI - L’errance juive, Exil, destin, migrations : de la destruction du Temple de Jérusalem au XXe siècle, Denoel, Paris 2003)
=======================
P.S:
-
njejtësia e mësipërme “juif” = “çifut” është krejt personal i autorit të këtyre rreshtave i cili, nga çka më ka thënë, preferon besnikun ndaj endacakut. Ai Kalimani i mësipërm përdor vetëm shprehjen “ebreo” në titullin e librit të tij në origjinalin italisht - ndërkohë që përkthimet e tyre në anglisht shfaqen si “Jews” dhe në frëngjisht “juifs” - pa i shkaktuar atij aspak indinjatë. Si ai dhe përkthyesit e tij besoj dinë mirë çka thonë, meqënëse vijnë nga rradhët e asaj bashkësie.
-
Shkrimi nuk angazhon aspak qëndrimin zyrtar të PPU dhe shpresoj, të mos ketë lënduar ndjeshmërinë e lexuesve të tij.
.
