tregim i Ivan Bunin
I shtrirë në lëmë mbi një grumbull byku, lexova gjatë dhe papritur u mërzita, madje u zemrova. Përsëri po lexoj që mëngjez herët, përsëri jam me libër në dorë! E kështu ditë mbas dite që prej fëmijrisë. Kam kaluar gjysmën e jetës në një botë të paqenë, midis njerzish kurrë të qenë, imagjinarë, duke u shqetsuar për fatet e tyre, për gëzimet dhe trishtimet e tyre, sikur të ishin të miat, duke u lidhur deri në vdekje me Abrahamin dhe Isakun, me pellazgët dhe etruskët, me Sokratin dhe Jul Qezarin, Hamletin dhe Danten, Gretën dhe Ciaskin, Sobakeviçin dhe Ofelinë, Peçorinin dhe Natasha Rostovën. Si t’ja bëj tani të dalloj midis shokëve realë dhe imagjinarë të ekzistencës time toksore? Si t’i ndaj, si të përcaktoj shkallën e ndikimit tyre mbi mua?
Lëmi ndodhet mbas çifligut, prapa fshatit. Unë lexoja, jetoja me krijesat e të tjerëve, dhe fusha, çifligu, fshati, fashatarët, kuajt, mizat, grenxat, zogjtë, retë, gjithçka jetonte një jetë të vetën, të vërtetë. Dhe ja që papritmas ndjeva këtë dhe u zgjova nga magjepsja libreske, hodha librin në kashtë dhe me mrekulli dhe gëzim, nuk e di me çfarë sy të rinj, vështroj përreth, shoh qartë, dëgjoj, nuhas; mbi të gjitha, ndjej diçka jashtëzakonisht të ndërlikuar, diçka të thellë, të mrekullueshme, të pashprehëshme që gjëndet në jetë dhe në vetë veten time, e për të cilën në libra nuk shkruhet kurrë.
Ndëkohë që lexoja, në natyrë ndodhnin ndryshime sekrete. Ndriçonte dielli në ajrin e hareshëm; tani gjithçka është nxirë, qetsuar. Në qiell pak nga pak janë mbledhur shtëllunga resh dhe re të vogla, aty këtu, veçanërisht në jug, akoma të qarta, të bukura, dhe në perëndim, përtej fshatit, përtej shelgjishteve, të mbarsura me shi, kaltëroshe, melankolike. Një damf nxehtësie, me lagështirë shiu të largët fushe. Në kopësht këndon një beng.
Nëpër udhën e shkretë manushaqe që kalon midis lëmit dhe kopshtit kthehet nga varrezat një fshatar. Mban mbi shpatulla një bel çeliku të ndritshëm ku kanë mbetur ngjitur copa dheu të njomë kaltërosh. Ka një fytyrë të rinuar, të qetë. Kapelën e ka hedhur mbas ballit të njomur me djersë.
-Mbi vajzën time kam mbjellë lule jasemini - tha ai me gjallëri, duke kalur para meje. -Qofshi shëndoshë. Lexoni gjithnjë, sajoni gjithnjë libra?
Eshtë i lumtur. Përse? Vetëm pse jeton në botë, dmth që bën gjënë më të pakuptueshme dhe të mrekullueshme në botë.
Në kopësht këndon bengu. Gjithçka tjetër është qetsuar, hesht, nuk ndihen më as këndezat. Vetëm bengu këndon; lëshon pa nxituar trille gazmorë. Përse, për kë? Ndoshta për vete, për atë jetë, për të cilën që prej njëqind vjetësh jetojnë kopështi, çifligu, shtëpia? Apo ndoshta çifligu jeton për këngën e tij të ëmbël?
“Mbi vajzën time kam mbjellë lule jasemini”. Po ndoshta a di vajza këtë? Fshatarit i duket se ajo e di, e ka mundësi që të ketë të drejtë. Fshatari në mbrëmje do të harrojë këto lule; për cilin pra do të lulzojnë? E megjithkëtë do të çelin lule, dhe duket që lulzojnë jo më kot, por për ndokënd dhe për ndonjë arsye.
“Lexoni gjithnjë, sajoni gjithnjë libra”. Por përse sajohet? Përse heroina dhe heroi? Përse pikërisht romani, novela, tregimi me intrigë dhe katastrofë, sipas një modeli të dhënë e të gjithëpranuar. Frika e gjithkaherë për tu dukur jo sa duhet libresk, jo mjaft i ngjashëm me ata që janë të brohoritur. Dhe vuajtja e përjetshme për të heshtur gjithnjë, për të mos thënë pikërisht për çka vërtet është e jotja dhe e vetmja reale, për atë që më legjitimisht kërkon një shprehje, dmth një shenjë, një mishërim dhe makar mbijetesën e fjalës.
(1927)