Sot ekonomia është bërë një besim, një fe. Pra duhet me u bë ateistë të ekonomisë - Serge Latouche
Shkrimi më poshtë është një fragment shënimesh të mbajtura nga Walter Benjamin në vitin 1921 për të kundështuar tezën e Max Weber në librin e tij Etika protestante dhe shpirti i kapitalizmit (1905). Në këtë libër Weber tregonte se “shpirti” i kapitalizmit, dmth lavdërimi i punës në vetvete, ka të bëjë me etikën e fesë protestante, me fjalë të tjera që kapitalizmi paraqet një shekullarizim të fesë protestante. Benjamin e çon në skaje fenomenin, sipas tij krishtërimi është transformuar në kapitalizëm.
Kodi që sqaron këtë fenomen është termi në gjermanisht “schuld” që ka kuptim të dyfishtë, njëkohësisht “faj” dhe “borxh” (hua); ndjenja e fajit është njësoj me të ndjerët në borxh. Pra nëse krishtërimi operon me ndjenjën e fajit (ndjenjën e mëkatit), kapitalizmi operon me ndjenjën e huasë (kredisë; creditum=besë, jap besim - term tjetër fetar). Huaja nuk është gjë tjeter veçse shekullarizim, ose me saktë materializim, i mëkatit të hershëm origjinal. Shkurt muhabeti, meqë feja e krishtërë nuk na bëri zengjin në shlyerjen e mëkatit origjinal, atëherë u shekullarizua duke u trasformuar në fenë kapitaliste, e cila nga ana e saj, për vetë natyrën e saj të shekullarizuar, nuk premton shlyrjen e borxhit/fajit, përkundrazi. Deri këtu llafos fragmenti i shënimeve. Për më tej nënkuptohet se ambicja dhe shpresa e Benjamin mbetet feja e komunizmit, e cila është një trasformim tjetër i fesë së krishtere si anë tjetër e medaljes, premtimi për shlyerjen e borxhit/fajit (edhe atij publik), pra shlyerjen e mëkatit origjinal.
Në shkrim përmenden treshja e famshme: Marks, Frojd dhe Niçe, dhe se ky i fundit përmënd dykuptimësinë e termit gjerman Schuld=faj/borxh në veprën e tij Gjenealogjia e Moralit (1887). Por gjithçka ishte përmendur më parë nga Marksi tek Kapitali (1867), ku në një kapitull të tërë luhet me dykuptimësinë në fjalë, përveç kësaj Marksi jep diagnozën e trasformimit të kapitalizmit në fenomen fetar, dhe, duke paraprirë Weber, vë në qëndër të këtij trasformimi zotin e krishterë. Por ajo që është tejet e veçantë dhe kundërrymës si ide e shkrimit: Marks, Frojd dhe Niçe trajtohen si kryepriftërinj të kultit kapitalist, si korifej të tij, dhe jo si kundështarë të kapitalizmit, si rëndom konsideruar.
Si përfundim triniteti i shenjtë Marks, Niçe dhe Frojd, jo rastësisht vënë bashkë edhe nga Paul Ricoeur që i quan “mjeshtërit e dyshimit”, janë personazhë të providencës (negative si ateiste radikalë) që paralajmërojnë Fundin e Kohëve, Apokalipsin si paraprirës të ardhjes së personazheve të providencës pozitive.
E mira paskëtaj të keqes vjen.
Kapitalizmi si fe
Kapitalizmi duhet parë si fe, dmth kapitalizmi shërben kryesisht si qetësim i po atyre shqetësimeve, anktheve e trazimeve që kohë më parë i jipnin përgjigje të ashtuquajturat fe. Prova e kësaj strukture fetare të kapitalizmit - jo vetëm si ndërtim i kushtëzuar nga feja, siç mendonte Weber, por si fenomen thelbësisht fetar - do të çonte ende sot në qorrsokakun e një polemike universale pa krye e pa bisht. Nuk mund të thurim rrjetën në të cilën ndodhemi. Sidoqoftë, për këtë vetëm në të ardhmen mund të krijohet një vizion i të përgjithshmes.
Megjithkëtë, tani për tani mund të njihen tri karakteristika të strukturës fetare të kapitalizmit. Së pari, kapitalizmi është një fe e kulluar kulti, ndoshta më i skajshmi i bërë vaki ndonjëherë. Gjithçka e tij merr kuptim vetëm në marrëdhënie të drejtpërdrejtë me kultin; ai nuk paraqet asnjë dogmatikë të veçantë, asnjë teologji. Utilitarismi fiton, në këtë pikëpamje, ngjyrimin e tij fetar. Ky konkretizim i kultit lidhet me një karakteristikë të dytë të kapitalizmit: kohëzgjatja e përhershme e kultit. Kapitalizmi është kremtimi i kultit sans rêve et sans merci (frengjisht: pa endërr dhe pa mëshirë). Nuk ekzistojnë “ditë pushimi”, nuk ka ditë që nuk është ditë feste në kuptimin e tmerrshëm të tërë salltaneteve të shenjta, të zellit të skajshëm të adhuruesit. Së treti është kult që pjell faj/borxh. Kapitalizmi është ndoshta, rasti i vetëm i një kulti që nuk shlyen mëkatin, por pjell fajin/borxhin. Me këtë ky sistem fetar bie në vorbullën e një lëvizje të frikëshme. Një vetëdijë faji stërmadhe, që nuk di si të shlyejë mëkatin, kapet mbas kultit, jo që të shlyejë fajin/borxhin, por që ta bëjë universal, për ta rrasur forcërisht në vetëdijë, dhe mbi të gjitha, të ngërthejë vetë Zotin në këtë faj/borxh, me qëllim që Ai vetë të jetë i interesuar për ta shlyer. Kjo shlyerje nuk duhet pritur nga kulti, as nga reformimi i kësaj feje (e cila duhet të mbahet pas diçkaje të sigurtë në vete) e as nga mohimi i saj. Esenca e kësaj lëvizjeje fetare - kapitalizmi pra - kërkon këmbëngulje deri në fund, deri në fajësimin/borxhimin përfundimtar dhe tërësor të Zotit, deri në arritjen e një situate dëshpërimi kozmik në të cilin akoma shpresohet. Këtu qëndron karakteri paprecedent i kapitalizmit: që feja nuk është më reformimi i qenies, por shkatërrimi tërësisht i saj. Shpërhapja e dëshpërimit si kusht fetar kozmik nga i cili pritet shëlbimi. Transhendenca e Zotit ka marrë fund. Mirëpo Ai nuk ka vdekur, është trupëzuar në fatin njerëzor. Ky kalim i planetit Njeri përmes shtëpisë së dëshpërimit, në vetminë absolute të trajektores së tij, është etosi që përcakton Niçja. Ky njeri është Übermensch, i pari që filloi të përmbushë me vetëdijë fenë e kapitalizmit. Karakteristika e katërt e kapitalizmit është që Zoti i tij duhet të jetë i fshehur, që nuk mund t’i drejtohemi Atij vetëm se në zenit të fajësisë/borxhit së Tij. Kulti kremtohet përpara një hyjnie akoma të pa arrirë, çdo paraqitje, çdo mendim drejtuar kësaj hyjnije cënon sekretin e pjekurisë së saj.
Edhe teoria frojdiane i përket po ashtu sundimit priftëror të këtij kulti. Si konceptim është krejtësisht kapitaliste. Për një analogji të thellë, e cila akoma ka nevojë të ndriçohet, ndrydhja, paraqitja e mëkatit, është kapitali, për të cilin ferri i pavetëdijës paguan kamatën.
Lloji i të menduarit fetar kapitalist gjendet në një shprehje të madhërishme të filozofisë së Niçes. Mendimi i Übermensch çvendos “hovjen” apokaliptike jo në konvertim, në shlyerje faji, në purifikim apo pendesë, por në një fuqizim në dukje të vazhdueshëm, por që në fund shpërthen në pavazhdueshmëri. Prandaj fuqizimi dhe zhvillimi në kuptimin e “non facit saltum” janë të papërputhshëm. Übermensch është njeriu historik që e ka mbërritur synimin pa ndryshuar udhën e tij, mbasi është rritur duke përshkuar qiellin. Niçeja ka paragjykuar këtë shpërthim të qiellit nëpërmjet fuqizimit të njerzores, që është dhe mbetet (edhe për Niçen) fajsim/borxh fetar. Po njësoj për Marksin: kapitalizmi, që nuk ndryshon kurs, shndërrohet në socializëm nëpërmjet kamatave të thjeshta e të përbëra, të cilat janë në funksion të borxhit/fajit (të vihet re dykuptimësia djallëzore e kësaj fjale).
Kapitalizmi është kult i kulluar fetar, pa dogmë.
Kapitalizmi është zhvilluar në perëndim si parazit i krishterimit - kjo vlen jo vetëm në rastin e kalvinizmit, por edhe për rrymat e tjera ortodokse të krishtera -, në mënyrë të tillë që në plan të fundit, historia e krishterimit është në thelb historia e parazitit të saj: kapitalizmit.
Krahasim midis ikonografive të shenjtë të feve të ndryshme nga njëra anë, e nga ana tjetër kartëmonedha të vendeve të ndryshme. Shpirti që flet nga stolitë e kartëmonedhave.
(…)
Krishterimi i epokës së Reformës nuk inkurajoi lindjen e kapitalizmit, por u shndërrua vetë në kapitalizëm.
(…)
FUND
(botohet me ca shkurtime, janë hequr referenca librash dhe disa fraza të reduktuara në shënime në dukje pa kuptim, e që vlejnë vetëm për studjuesit)
pjesën e mëparshme e gjeni këtu
