Fotoja sipër e fotografes Ruth Orkin, quajtur An American Girl in Italy (Firence, 1951), është shumë e famshme si një ikonë e admiruar artistikisht, propaganduar ideologjikisht, analizuar filozofikisht: për dhjetra vite ndeshur kudo në mure si shumë e pëlqyer nga masat pop, zënë vendin e dytë si bestseller, parë nga lëvizja feministe si ilustrim i dhunës të pa cipë mashkullore, njëkohësisht pikë fokale e diskutimit mbi raportin shqetsues të mediumit me të vërtetën (nëse kapja është reale si e rastit, apo një vënie në skenë e parapërgatitur?)
Vajza amerikane është turistja humbëkohëse Ninalee Craig, mikeshë e fotografes Ruth Orkin, e cila i propozon t’i shërbeje si modele për të bërë një seri fotosh, ndërkohë që shëtit si turiste rrugëve të Firences. Fotoja në fjalë shkrepet kur vajza amerikane kalon pranë nje bar-kafe në një rrugë të zaptuar vetëm nga meshkuj italiane (15 vetë) në Italinë e mbas lufte, kur puna mungonte dhe forca puntore mashkullore argalisej udhëve. Këmbë gruaje në rrugë, përveç amerikanes bredharake; ka shumë mundësi të jetë orë e drekes, kur gratë janë mbyllur në shtëpi për të gatuar, për më tepër ndoshta është ditë e djelë, sepse burrat duken të veshur mire, të larë dhe hekurosur nga gratë shtëpijake (megjithse kur je pa punë, e djelë është çdo ditë). Pra një situatë që përjetohet rëndom në botën e tretë, xhestet shënojnë temperamentin jugor mesdhetar të nxehtë flakë kashte të një shoqërie pa ekuilibër gjinor që ndan sekset prerë midis tyre. Në foto ka shumë Itali të vuajtur të mbas luftës, por ka edhe shumë Shqipëri të vuajtur atëbotë me foto bardh e zi, si dhe botë të tretë të vuajtur. Shiko mesoburrin që zgërdhihet ulur në tavoline në të majtë në plan të dytë të fotos: sofrabezi i tavolines me kuadrata me gota rakije sipër, është imazh simbol universal planetar, e hasje rëndom kudo (njësoj si pizhamat me vija), edhe në kafenetë shqiptare të kryeqytetit, provincës, katundit.
Nga ana profesionale fotoja është më se e përsosur, është edhe gjeniale, sepse është më tepër se foto, ka edhe magjinë e pikturës. Pra efekti artistik shumzohet si foto-pikturë, imazhi përmban në vete efektet artistike të fotografisë, njëkohësisht me të pikturës. Gjithe sekreti i kësaj bukurie magjepëse është dialektika e të kundërtave komplementare në ekuilibër. Përveç dialektikës sapo përmëndur: foto çasti - pikturë e përpunuar në kohë, kompozimi statik kaotik (të gjitha figurat, përveç vajzës, janë të stopuara prej admirimit) është në ekuilibër me një lëvizjë dinamike potenciale që i bën figurat të lëvizin vendit në çdo rishikim (në fakt syri vetëm rishikon) në kërkim të objektit të dëshiruar që është qëndër fikse e synuar prej kaosit mashkullor përreth; spontaneiteti kaotik i figurave është në ekuilibër me organizimin e skenës me figurantë me synim të parapërgatitur. Historianët dhe kritikët akoma nuk kanë mundur të shpërhapin mjegullën e dyshimit rreth mënyrës së krijimit të kësaj vepre: kapja është reale si e rastit, apo një vënie në skenë e parapërgatitur? Ruth Orkin nuk ka pranuar kurrsesi akuzën për skenë të parapërgatitur, por nuk ka mohuar as faktin se ka ndërhyrë duke i lajmëruar meshkujt in calore që është duke i fotografuar. Konkretisht Orkin shkrepi një foto të parë - byk fare si kompozim - me Craig që kalon midis meshkujve në të njëjtin vënd. Pastaj ktheu mbrapsht Craig dhe bëri një shkrepje te dyte - fotoja në fjalë - mbasi porositi mashkullin kaluar mbi Vespa, në të djathtë të fotos, që tu thoshte shokëve të mos shihnin në drejtim të aparatit fotografik. Dmth figurantët herën e dytë dinin vetëm që po fotografoheshin, ndërsa pjesën e luajtën vetë siç ju erdhi, ashtu si e ndjenë. Pra fotografia në fjalë është njëkohësisht shkrepje e rastit dhe pozë e përgjegjëshme, kjo farfuritje dialektike, që ka pjellë edhe farfuritjet e tjera, është shkaku i kësaj arritje gjeniale (do sqarohet më mirë në pjesën e dytë ku trajtohet një tjetër foto e famshme bestseller). Pak a shumë koncepti i xhazit.
Por farfuritja dialektike kryesore i takon me hak figurës qëndrore Craig, që ishte aktore e përgjegjshme për rolin e një dite të mbushur me shkrepje aty këtu rrugëve të Firences. Siç lartpërmendur lëvizja feministe e ka përdorur ideologjikisht foton si dëshmi artistike e dhunës macho të një shoqërie patriarkale, të prapambetur etj, një vajzë e re kalon e friksuar dhe e ndrojtur midis 15 meshkujve hamshorë që po e hanë me sy. Mirpo vetë gratë e presupozuara të dhunuara në këtë rast, Orkin dhe Craig, dëshmojnë të kundërtën, që nuk kanë ndjerë pikë dhune përgjatë aktit të fotografimit dhe përgjatë tërë qëndrimit në Itali, përkundrazi, Craig lavdëron në maksimum meshkujt italianë si xhentilë, dhe se është ndjerë e lajkatuar nga vështrimet admiruese të 15 meshkujve të fotografisë, dhe se ato ditë janë të paharruara për të si lumturi i plotë. Ajo rrëfen se ndjehej sikur të ishte Beatriçja, dhe në çdo moment priste t’i dilte Dantja përpara (në fakt mbas pak kohë u martua me një italian). Për t’iu dhënë hakën dy palëve në konflikt gjinor: po ta shohësh me kujdes dhe pa partishmëri fizionominë e saj, amerikania duket e friksuar dhe e ndrojtur, natyrshëm si gjë delikate midis abdallësh të ndërzyer, por njëkohësisht, parë mirë dhe së brëndëshmi, duket që nuk ka frike, dhe as ndrojë, sepse situatën e ka të fituar ajo, bukuria që vret dhe njëkohësisht ngjall. Tregues është fakti kur një intelektual i shquar i tha vite më vonë se dukej qartë në foto frika e saj, ajo ju përgjigj: “Të duket ty se je mashkull, prandaj!”, dmth njerzit projektojnë frikërat e tyre mbi të tjerët.
Për vete sa herë që e shoh figurën e amerikanes në foto më bën këtë efekt: në fillim shoh vërtet frikë dhe ndrojë tek ajo, por frikë dhe ndrojë nga një mjedis që nuk është i saj. Por më pas, më mirë i përqëndruar, nuk shoh më frikë dhe ndrojë, përkundrazi; si shtojzovalle e ardhur nga e përtemja, ecja e saj hirëplotë nuk prek tokën, figura e saj pa gravitet duket pa lidhje me kusurin e botës, përveç dëshirës së babëzitur të vdekatarëve. Providencialisht është një revelatë pamore në rrugë, teknikisht është një kolazh i fotos së Madonës mbi foton e vdekatarëve të pakallur.
Në kontrast me kostumet tradicionalë mashkullorë zi-gri, veshja e saj: shall meksikan ngjyrë portokall, çantë e sajuar nga një torbë kali, sandalle shenjtoreje në shkretëtirë - që përbën gjithçka të parë më vonë si uniformë e kulturës hipi - e bëjnë një figurë lajmëtare mesianike, një Madonë moderne që profetizon të ardhmen rrugëve të Firences. Meqë krijimi është rrethor, e ardhmja risjell në botë edhe të shkuarën: shikoni me kujdes La nascita del Venere e Botticelli-t që ndodhet po në Firence në Galleria degli Uffizi. Do të gjeni dy elementë të ngjashëm, vallë është një rastësi?
Sidoqoftë, ndryshon koha, ndryshon edhe medium-i, nëse kupton kohën.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ketu gjeni 13 minuta nga një film (realizuar me candid camera) jo shume i vënë re, sepse në pamje i mërzitshëm si përsëritës, në fakt një kryevepër e pakuptuar dhe e pa vënë re, si edhe ndodh me kryeveprat. Eshtë një hymn kushtuar gracias feminile, ose Madonës sipas kontestit katolik italian, ndërkohë burrat tregohen të shëmtuar, djallëzorë gjithë lesh, mafiozë që të ngjallin krupë:
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kam harruar të shtoj se stimuli për të shkruar sa më lart, ndodhet në këtë koment:
-nuk e di, ngriti supet ai i varfri me habi… dhe pyeti, pse ti e di… he si e ka emrin ? -po , tha Shpendi krejt normal, Qemal e quajne ! -ouu, po ku e di ti qe e quajne Qemal, pyeti i habitur ai ?? -e kam gjiton, tha Shpendi, takohem cdo darke me te..
ç’ma kujtove Prokopin.
