Për ta mbyllur këtë parantezë të gjatë lidhur me Schmitt-in dhe me veprën e tij “Skënderbeu”, padyshim, atij duhet t’i njihet guximi dhe merita e të shkruarit të një historie ndryshe të Skënderbeut, e mbështetur mbi njohjen e gjerë të fondit dokumentar të epokës, mbi përfytyrimin e plotë të kontekstit historik të epokës apo së fundi, mbi shqyrtimin e kujdesshëm të marrëdhënieve të ndërlikuara mes fuqive lokale, rajonale dhe kontinentale.
Ai i qëndron besnik arsyetimit të tij historik dhe filozofik që braktis shtigjet tashmë të rrahura historiografike - ato që privilegjojnë kronologjinë dhe sensin rrjedhës progresiv, ato që projektohen dhe paracaktohen nga vullneti apo nga idealet heroike, që orientohen pashmangësisht drejt horizontit kombëtar apo fetar. Në këtë mënyrë, ai na bën të ballafaqohemi me një Skënderbej tragjik por sidoqoftë njerëzor, të brejtur nga dyshimet por sidoqoftë besimtar, të rrënuar nga kundërshtitë por sidoqoftë ngadhënjyes, të zhgënjyer nga aleancat e interesit por sidoqoftë besnik i idesë së tij! Një Skënderbej të ndryshëm nga ai që ishim mësuar të admironim, por po aq fisnik dhe ndoshta më tepër heroik!
* * *
2. E megjithatë, në një logjikë sintetike, Schmitt-i mbetet problematik pasi më shumë shtron çështje - të shkruara apo të pa shkruara, se sa zgjidh, më shumë ngre pyetje -të shqiptuara apo të heshtura, se sa sjell përgjigje.
Në këtë optikë, le të shqyrtojmë një prej elementëve thelbësorë të ngrehinës historike schmittiane. Atë më mediatiken - që përmendet vend-e-pa vend në të gjithë debatet rreth tij dhe që përbën njëherësh, argumentin kryesor të kontributit (për shmitizuesit e kalibrit Lubonja) apo të delirit historiografik (për historianët e traditës të sërës Xhufi).
Natyrisht fjala është për motivin e kryengritjes së Skënderbeut, motorin lëvizës të asaj mërie të papajtueshme dhe vrastare të tij ndaj Sulltanit të osmanëve
.
Sipas Schmitt-it, ajo çka kish “mbetur e paqartë përgjatë pesë shekuj e gjysëm” (1) shpjegohet qartë dhe në mënyrë përfundimtare nga një dokument që ai paskësh zbuluar në arshivat e Milanos (Archivio visconteo - sforzesco B.41) - një letër e dy diplomatëve milanezë drejtuar Dukës Francesco Sforza (1401 - 1466) në vitin 1454, që asistonin në një pritje të papës Nikolla V të një “bajlozi” të Skënderbeut.
Në vija të përgjithshme, mes të tjerash aty thuhet: “.… vjen një kalorës, ambasador i një Zotërie - dikush thotë nga Gërqia një tjetër nga Arbëria… - që thotë se Zoti Xandrebech është i pafe… për urrejtje personale ndaj Turkut, i cili Turk i ka vrarë babanë atij Zoti dhe ky Zot ka shtënë të vrasin një vëlla të Turkut…”
Ja pra edhe motivi i vërtetë i zbuluar nga Schmitt-i: urrejtja personale = hakmarrja proverbiale arbërore.
Çka më intrigon, personalisht, është një tjetër motiv: ai i ndërmarrjes së kësaj vepre nga vetë Schmitt-i, përkundrejt momentit të shfaqjes të këtij dokumenti kaq të vyer dhe monumental:
- Bëhet fjalë për zbulim të papritur që frymëzon dhe motivon shkrimin e “Skënderbeut” si një histori ndryshe, apo për një zbulim të parapritur që justifikon një shkrim ndryshe të historisë, nëpërmjet “Skënderbeut” ?
Këmbëngul jo pa qëllim në konceptin “dokument/monument” pasi krahas Schmitt-it të lartpërmendur dhe të singjashmëve të tij, ithtarë apo partizanë të paradigmës të lartpërmendur, egziston një sërë tjetër historianësh - dhe jo më të paktë, që mbajnë një qëndrim krejt tjetër ndaj burimeve dokumentare - sikundër dhe zhvillojnë një përqasje tjetër ndaj vetë historisë - e ashtuquajtura paradigmë “epistemologjike”.
Kështu, një nga përfaqsuesit e saj më të hershëm në historiografinë frënge - Michel de Certeau (2) - prift jezuit, historian dhe teolog, një nga specialistët më të shquar të antropologjisë fetare të besimeve dhe si i tillë fort i matur, thekson rolin e tjetërsimit kohor të pakthyeshëm të të kaluarës si përbërëse themelore e zhanrit historik dhe të identitetit të vetë historianit. Sipas tij, kjo gjë e fton atë të mos kënaqet thjesht nëpërmjet rimëkëmbjes të të kaluarës ashtu siç ajo ka qenë, por të kërkojë rindërtimin e saj sipas mënyrës së tij - në dialogjikë të shkoqitur mbi faktin e shmangies së papajtueshme mes të shkuarës dhe të sotmes.
E thënë ndryshe, operacioni historiografik nuk përbën aspak as projektimin mbi të kaluarën të vizioneve tona apo të gjuhës tonë shprehimore as edhe realizimi i vetëkënaqur i një shtresëzimi erudit të njohurive. Historiani gjendet vazhdimisht në çekuilibër nga ky paradoks i dyfishte kontradiktor; ai luhatet vazhdimisht mes asaj që i shpëton syrit të tij dhe asaj që është e humbur një herë e përgjithmonë, duke patur si objektiv ta bëjë atë të dukshme në të tashmen, të cilës ai i përket.
“Historia nuk është asnjëherë e sigurt” - ishte kredoja shkencore e kêtij historiani.
Në një gjuhë më të drejtpërdrejtë shprehet lidhur me këtë pikpamje kolegu i tij Paul Veyne - specialist i Romës antike, antar i Collége de France:
-
… Duke qenë njohje përmes dokumentit, historia është ajo çka realizohet si e tillë përmes tipave të ndryshëm të gjurmëve që vijnë nga e kaluara…
… është një gjë të shtrohet pyetja nëse dokumentet janë autentike, të sinqerta dhe të rimëkëmbura ashtu si duhet; është tjetër gjë – dhe mbetet shumë për të bërë – të kërkohet se çfarë lloj të vërtete kemi të drejtë të nxjerrim nga kjo apo ajo gjurmë. Në këtë mënyrë do të shfaqet që një numër i madh gabimesh historike vijnë nga mbiinterpretimi i dokumenteve, nga fakti se mbi ato dokumente janë ngritur pyetje, të cilave nuk mund t’u përgjigjen.
Nuk është e mundur që nga një fjalë të nxirret një vlerë, nga një vlerë një institucion, nga një thirrje një fakt, nga një proverb një sjellje, nga një rit një besim, nga një teologjemë një besim personal dhe, së fundi, nga një idiotizëm gjuhësor, një psikologji e një populli. (3)
Besoj se ja vlen të merremi një fije më shumë me historianin Veyne - përfaqsuesin e spikatur dhe këmbëngulës të “mohimit”:
- jo, historia nuk është një shkencë;
- jo, ajo nuk zotëron ndonjë metodë të përsosur;
- jo, ajo nuk arrin të shpjegojë gjë prej gjëje në kuptimin strikt të fjalës.
Dhe nuk bëhet aspak fjalë për formula shock - të paracaktuara për të denoncuar njëherë e mirë një gjendje konkrete apo rrethanore që çon apo jo drejt përpunimit të një ideali shkencor. Është bindja e tij e thellë prej historiani të mirënjohur, thellësia e njohjes së tij erudite, përvoja e gjatë e mësimdhënies dhe lektorati përpara një institucioni të tillë si Kolegji i Francës që egziston qysh prej 5 shekujsh - thuaj po aq sa përvjetori ynë i tashëm, që e shtyn atë të pohojë me plot gojën:
- historia, sipas të gjitha gjasave, nuk është një shkencë dhe s’ka për të qenë kurrë, pasi në esencë të saj ajo është “një roman i vërtetë”, “një rrëfim ngjarjesh që kanë njeriun si aktor”. Është pikërisht koncepti themelor “ngjarje” që lejon të kuptohet natyra e vërtetë e historisë ashtu sikundër ajo shkruhet nga historianët - një histori që s’rrëfen gjë nuk paraqet asnjë interes. Pra, historia është një bashkësi historish të rrëfyera nga historianët.
Ja pra, nëse i besojmë historianit Veyne, për fat vijmë në atë pikë që çeli pjesën e parë të këtij shkrimi!
Sigurisht, dikush ka të drejtë të pranojë këtë paraqitje të mësipërme të historisë, sikundër dikush tjetër - dhe mendoj në rradhë të parë kolegët e tij të zanatit - është në të drejtën e tij ta kundërshtojë, bile edhe me gjithë zjarrin e tij të ushqyer nga bindjet që i krijon profesioni i nderuar i historianit.
Veçse ky i fundit duhet paraprakisht të bindë auditorin - sikundër edhe lexuesin e këtyre rreshtave, në ç’mënyrë, mbi ç’metodologji dhe mbi ç’argumenta të nxjerra nga shkenca e tij është ai në gjendje të ndajë politikën nga ideologjia, këtë të fundit nga historiografia ose të bëjë dallimin mes historisë dhe mitit? në emër të kujt objektivizmi që zakonisht përcaktohet nëpërmjet konceptit të asnjanësisë, është ai në gjendje të sigurojë se vepra e tij historiografike është e çliruar njëherësh nga pesha e formimit të tij politik, nga shkolla e mendimit brenda të cilës ai është përmasuar apo nga prejardhja e tij shoqërore dhe bindjet e tij fetare - nga ai i famshmi habitus, në sensin sociologjik të dhënë nga Pierre Bourdieu?
Po e them ndryshe: një pjesë prej nesh - si individ, si grup apo si opinion - ju kërkojmë herë pas here historianëve të japin mendimin e tyre për tema, për çështje dhe probleme të të kaluarës, sikundër kërkojmë interpretimin e aspekteve të të sotmes, nën dritën e perspektivës historike dhe logjikës së imponuar nga e shkuara - bile me saktësi dhe autoritet shkencor, pa vënë në dyshim apo pa u shqetësuar paraprakisht në se ata janë apo nuk janë në gjendje të sjellin përgjigje.
Dhe meqë shpesh, kërkesa evokon shpërblimin, angazhimin apo detyrimin, a nuk jemi ne dashamirët profanë apo kandidë të historisë që arrijmë sidoqoftë të pikasim se shumë prej tyre - për hir të lidhjeve, të përkatësisë, të interesit apo vetëkënaqsisë, e tejkalojnë kapacitetin e tyre, rolin e tyre prej njeriu të shkencës, sikundër vetëquhen dhe sajojnë përgjigje “pozitive” apo “konformiste” që të kënaqin një shumicë - që si rastësisht, justifikojnë dhe ligjërojnë zgjedhjet, synimet dhe projektet politike të pushtetit ?
Në të kundërt, a nuk janë pikërisht këto qëndrime të dyzuara, këto pohime të dyfaqshme, kjo rendje pas citimeve apo përmendjeve me vend-e pa vend të referencave historike tashmë të shenjtëruara nga vjetërsia - të hipotekuara dhe të garantuara nga autoriteti i palëkundur dhe i padiskutueshëm shkencor i kastës së brahmanêve historianë, të cilëve shkenca fisnike e Historisë (me H - të madhe) ju takon “me tagër” që ngjall dhe nxit rrebelimin shmitizues?
Që frymëzon dyshimin instiktiv të marangozëve dhe e hidraulikëve, ndoshta të pasionuar po gjithsesi të pagëdhëndur tê cilët, gjithësesi, në emër të “kulturës të të vërtetës” stigmatizojnë “farkëtuesit e gënjeshtrës” dhe bëhen copë për të përhapur diturinë e tyre shmitizuese për të bërë të lirë atë “popull infantil… adhurues të mashtrimit dhe manipulues të Heroit” ?
Fundja, a nuk mjafton përkushtimi i tij si njeri i shkencës, betimi ndaj të vërtetës rrezatuese, që historiani të përmbahet dhe ndoshta të heshtë - duke i lënë dëgjuesit të nxjerrë përfundimin natyral dhe spontan që ajo histori që atë e mban dhe e ushqen është e pafuqishme të sjellë përgjigje? dhe në këtë mënyrë, të paktën, ajo nuk është as bashkëfajtore as edhe e bashkëpërgjegjshme me politikën - me çfarëdolloj politike?
Besa, a nuk do të ishte më e racionale dhe më çliruese për të gjithë, besimtarët e historisë dhe mosbesimtarët shmitizues, të rradhiten në logjikën e parashkruar dhe paraqitur nga Veyne - atë të historisë “rrëfim ngjarjesh që kanë njeriun si aktor” ?
Në këtë mënyrë, i takon lexuesit të mençur që të vlerësojë përpjekjen intelektuale të rrëfyesit-historian, të gjykojë ndershmërinë e tij profesionale, të shijojë mjeshtërinë rrëfyese të studiuesit të pasionuar dhe, përfundimisht, të zgjedhë, pasi oferta është e shumëllojshme :
aty ku F. Noli sheh një hero popullor - dashnorin e lirisë dhe udhëheqësin e talentuar të luftës çlirimtare, K. Frashëri vëren heroin kombëtar - nismëtarin e shtetit kombëtar dhe organizatorin e lindur të masave; aty ku O. Schmitt zbulon një hero tragjik - shpagëmarrësin e paepur të atit të helmuar dhe varrmihësin e vendosur të Perandorisë Osmane, A. Plasari admiron heroin semantik - burrin e politikës së luftës dhe mbrojtësin e qytetërimit të krishterë perëndimor dhe, së fundi V. Kule lartëson heroin shqiptar, burrin e mençur, ideatorin dhe programatorin e pashoq të shek. XV (4).
(vijon)
=====================================
(1) Oliver Jens SCHMITT– Skënderbeu, K&B, Tiranë 2009.
(2) Michel de Certeau, - L’écriture de l’histoire, Gallimard, coll. « Folio », Paris 2002.
(3) Paul VEYNE – Comment on écrit l’histoire, Editions du Seuil, Paris 1998.
(4) Gjergj XEXO - Përjetësisht të Panjohur, Mbi Shqipërinë dhe shqiptarët V. I,- Essé historique, Toena, Tiranë 2015.
, dhe per pasoje marrin tjeter kuptim gjerat e thena ne shkrim.
