I pari, hënori që dëshiron tokën, është Dostojevski, i dyti, tokësori që dëshiron hënën, është Tolstoi - Paolo Nori
Letërsia ruse, përveç të tjerash meritash të jashtëzakonshme (përmëndur në shkrimin e mëparshëm), ka një vlerë praktike të jashtëzakonshme që rritet tej mase përballë një snobizmi masiv që e konsideron artin pa vlerë praktike, madje konsideron fyese të pragmatizohet sublimiteti qiellor i artit. Injoranca nuk ka brirë edhe ndërmjet eruditësh. Nuk kanë edhe faj po ta shikosh hollë hollë, sepse arti, o do të vazhdojë të jetë romantik, o nuk do të ekzistojë më.
Fjala është për binomin Dostojevskij-Tolstoj, i cili është një binom kozmik dhe njëkohësisht praktik. Sipas huqit tim dhe të Dostojevskijt që majdanozin e Providencës e fusim në çdo pjatë, “kozmik” përdoret edhe në kuptimin që është providencial, ka funksion e kryerjes se Providencës që nuk është e thënë të jetë funksion jashtëletrar dhe jashtestetik (në parantezë: fraza e stërfamshme e Dostojevskit “Bukuria do të shpëtojë botën”, të cilën do ta shtjelloj në një shkrim më vete). Të njëjtin majdanoz hedh edhe George Steiner në esenë e tij Tostoj apo Dostojevski me të cilin inaguroi New Criticism, llojin e ri të kritikës që analizon autorin në dritën e bindjeve morale dhe fetare. Steiner ishte laik, pra majdanozin e paketonte me amballazh mosbesimi, po i njëjti majdanoz, vetëm se i paketuar me ambalazh besimi, gjendet në pjatën e gjellës së Dmitrij Merezkovskij, vepra më kryesore e tij me titull Tolstoj e Dostojevskij inaguroi simbolizmin rus njësoj si eseja e Steiner inaguroi New Criticism. Përveç besimtar Merezkovskij ishte edhe romancier, ndryshe nga Steiner, që ishte laik dhe vetëm kritik (veçse i llojit që i njihte vetes mungesën e qenies krijues) që i rekomandonte studentëve leximin e veprës origjinale më tepër se interpretimin, sepse përbuzte shkrimin postmodern e llojit Derrida, i cili konsideron tekstin vetëm si pretekst për tu interpretuar.
Në fakt e reja që sjell postmodernja është shterimi i krijimit të paraqitur si kritikë interpretuese pa asnjë parim, si punë lodre gazmore kalamajsh nga mendja, prandaj i rekomandoj fort veprat e mësipërme se vetë besoj më tepër kur kritiku sugjeron origjinalin (Steiner) dhe krijuesi flet për sivëllezërit e tij (Merezkovskij), gabim ose me vërtetsi, është tjetër punë. Pra arsyet shtohen e shumëfishohen përse ja vlen njohja e Dostojevskit dhe Tolstoit; kodi dikotimok Dostojevskij-Tostoj është vërtet kozmik si yin-yang, përfaqson çdo nivel të Krijimit (botës) dhe çdo situatë të jetës. Ky kod vlen si test tregues personaliteti dhe karakteri për krijues dhe lexues njëkohësisht, të cilët jo rastësisht bëjnë tifo për njërin ose për tjetrin: ose fan i Dostojevskijt ose fan i Tostoit, sepse janë dy mënyra të ndryshme të konceptimit të jetës; njerzit, edhe ata që s’ja kanë fare haberin emrave të tyre, o janë pe të dostojevskëve ose janë pe të tolstojëve (në kuptim që kanë më tepër elementë nga njëri apo tjetri). Madje kodi në fjalë shërben si test për qeveritë, sovjetët glorifikuan Tolstoin duke e treguar impenjimin e tij social në shërbim të muzhikëve të katundit të tij si prekursor të ndryshimeve shoqërore të Revolucionit të Tetorit dhe ndaluan Dostojevskin si reaksionar religjioz që mbështeste sistemin autokratik të Carit dhe kundështonte reformat shoqërore për hir të reformave shpirtërore. Në fakt të dy ishin të krishterë sektarë fundamentalistë që nuk shiheshin me sy të mirë nga Kisha, dhe të gjitha këto interpretime që shkëmbejnë vazhdimisht pozicionet me vlersime të kundërta farfuritëse, dëshmojnë se sa e gabuar është të ndash polet që janë krijuar origjinalisht të ngjitur si komplementare midis tyre, madje identifikohen me njëra tjetrën, dhe akoma më tepër që është kriminale të suprimosh njerin dhe të glorifikosh tjetrin. “Mos gjyko!” do të thotë njëkohësisht “Mos gabo!”. Mirpo njerëzit, si edhe qeveritë, këtë lloj kriminaliteti bëjnë në çdo akt të jetës tyre, vrasin filanin e bëjnë tifo për fistekun, dmth bëjnë zgjedhje politike. Prandaj fan-ët janë e keqja dhe absurdi pa kuptim i botës, sepse e keqja ose infernalja është mungesa e kuptimit. Ferri është vendi ku asgjë nuk ka kuptim.
Nuk është krim vetëm i sovjetëve, kodi dost-tolst është test perfekt për të dëshmuar botën si infernale dhe kriminale, të mirë e të këqij grumbulluar bashkë në gjykimin të së afërmit, dmth edhe në kuptimin gabim të së afërmit. Nuk kam mundësi me dy faqe shkrim të analizoj fenomenin rast për rast, sjell rastin kampion të at Pavël Florenskit që e nxjerr sheshit absurdin e situatës. Florenskij ishte prift shkencëtar që nuk e hoqi kurrë rason e priftit edhe kur mbante leksione para studentëve; ja hoqë rason kur e arrestuar si besimtar, e dërguan në gulag e më pas e pushkatuan, as varri nuk i dihet. Ai vetë rrëfen se kishte një dashuri të madhe për Tolstoin, ndërkohë që Dostojevskij e bezdiste; në bibliotekën e familjes së tij ishin të gjitha veprat e Tolstoit, dhe asnjë e Dostojevskit. Dhe kjo ishte çensurë genetike e llojit mospërfillëse, dmth çensurë demokratike (Ka më keq se të djegësh librat, të mos i lexosh - Brodskij). Florenskij e kishte të trashëguar bibliotekën që para Revolucionit (familje intelektualësh brez mbas brezi), dhe Dostojevskij nuk figuronte në raftet e saj në mënyrë të natyrshme, nuk vihej re nëse ekzistonte, askush nuk e përmendte as për emër në shtëpinë e pe të florenskëve, dmth nuk vihej fare në hesap në mënyrë të pavetëdijëshme, pra thjeshtë shpërfillej.
Në mbështetje të shembullit të disidentit fetar më sipër, sjell dy disidentë të shquar laikë që “i djegin librat”. Në esenë e tij Leksione amerikane esteti formalist nobelist Nabokov shkruan se gjeniu i vërtetë i letërsisë ruse është Tolstoi, kurse Dostojevskij është shkrimtar mediokër që nuk ka mundur të shkojë përtej romanit policor dhe novelës sentimentale, është teatral, fals. Nabokov shkruan tekstualisht: “nuk e duroj dot” (Dostojevskin), “urrej për vdekje Vëllezërit Karamazov dhe atë llomotitje të tmerrshme që quhet Krim dhe ndëshkim” etj. Po njësoj Kundera tregon në esenë e tij Testamentët e tradhëtuar se, kur tanket rusë pushtuan Çekosllovakinë (1968), një drejtor teatri i kërkoi Kunderës të shkruajë një skenar të romanit Idioti të Dostojevskit. Kundera pranoi se ishte pa punë, po ngordhte urie; filloi të lexonte Idioti-n por ishte e pamundur, nuk mundej ta shtynte më tutje leximin e një “botë me gjeste të fryra, thellësi të qelbura, sentimentalizma kriminale” ku ndjenjat merrnin vlerë absolute, e prej marazit ju vu leximit të veprës Zhak fatalisti të Diderot si kundërvënie tankeve të krishtërimit dostojevskjan, por pa i rënë aspak në të se ishte iluministi racional Diderot që i kishte prurë tanket rusë në Pragë nëpërmjet Moskës me itinerar udhëtimi rrethor Paris-Moskë-Pragë, duke i rënë nga Kina - siç thotë folku. Po të kishte lexuar si duhet Idioti-n, ndoshta do të kishte kuptuar që hapsira si koncept jo-euklidian është rrethor, dhe jo linear siç mendojnë iluministët dhe Kundera, i cili është përfaqsues i Iluminizmit si radikalizëm i ateizmit agresiv, alias razionalizmit oksidental. Këtij të fundit i ishte kundërvënë Dostojevskij si rrezik për Rusinë dhe botën mbarë, përfshirë edhe vetë Evropën që kishte infektuar veten dhe shpërndante virusin iluminist nëpër botë. Iracionalizmi oriental kundërvënë racionalizmit oksidental është leitmotivi kryesor i tërë veprës së Dostojevskit. Romani Demonët, duke qenë analizë e përsosur psikologjike dhe sociale e krijimit të celulës së njësitit guerril, zbërthen një më një motivet, karakteret dhe rrethanet që bëjnë të mundur rebelimin, manipulimin e idealit, krimin e ekzekutimit “në emër të popullit”, mistikën e sekretit, marrëzinë e të ekzaltuarve mbas idesë, ekzaltimin kriminal të masave popullor, etj gjithçka që ka të bëjë me Revolucionin dhe revolucionarin klandestin. Po siç duket i njëjti mekanizëm krijon edhe celulën e njësitit disident, plus që Derrida, më i modhi postmodern ekzistues në botë, konsideron tekstin si pretekst për tu interpretuar si ta dojë kokrra e qefit.
pjesën e mëparshme e gjeni këtu
