Sa më poshtë vijon është ngacmuar nga një temë e xixës, por, siç ndodh shpesh, shkrimi më doli binarësh, në kuptimin që u nisa për një gjë (dhe për pako gjë), dhe bitisa në tjetër gjë (edhe shumo gjë, versioni i botuar është i përmbajtur).
Meqë tema e xixës trajtonte problemin dyfelor të kujtes-harresës, në fillim desha të sjell analizën e tregimit Funes Kujtesëshumi të Borges që trajton në nivel të lartë artistik të njëjtën temë, megjithse, siç sapo thashë ndodh shpesh, tregimi në fjalë i ka dalë binarësh edhe vetë autorit, dhe siç ndodh akoma më shpesh, autori nuk është krejt i vetëdijshëm për vlerën dhe arritjet e veprës së tij. Kjo për arsye se edhe akti i krijimit i bindet ligjit dyfelor, është produkt njëherësh i vetëdijës dhe nënvetëdijes i qënësisë dyfelore të autorit.
Borges e ka quajtur këte vepër “një metafore e gjatë e pagjumësisë”, dhe është e tillë në fakt, por është edhe shumë më tepër se kaq. Duke përshkruar një situatë limit, dmth një stuatë të pakontrollueshme si interpretim, Funes Kujtesëshumi është njëkohësisht shumë metafora, edhe metaforë e kujtesës absolute, e impotencës së gjuhës, e pozitivizmit (e mosekzistencës të metempsikikës dhe metafizikës), e monumentit të kujtesës, e infinitit, dhe kushedi se çfare metafore tjetër. Loja ështe e hapur, lexuesit janë të ftuar të zbulojnë të tjera. Vetëm kujdes një gjë: nuk është e thënë që të gjitha metaforat më sipër të jenë pa lidhje me njëra tjetrën.
Historia e Funes Kujtesëshumit thënë fare shkurt në disa rreshta: i rënë prej kali, gjymtohet fizikisht dhe pjesën tjetër të jetës së tij e kalon i paralizuar në një karrocë paralitiku. Jo vetëm kaq, nga aksidenti Funes fitoi dhuntinë mbinjerzore të kujtojë gjithçka: çdo fjalë të dëgjuar përgjatë jetës së tij, çdo fjali të lexuar, çdo re parë në qiell, çdo gjethe në çdo pemë, çdo shije, gëzim apo hidhërim të provuar etj.
Kjo dhunti vetëm në pamje e tillë, sepse në të vërtetë ishte gjymtim psikik. Gjithçka që Funes kujton (e në fakt ai kujton absolutisht gjithçka: rrjedhën e kohës kalendarike numerike, emrat e rrugëve dhe lagjeve, numrat e shtëpive, emrat e njerëzve kalimtare të rastit etj), janë detaje pambarimisht të vogla pa asnjë kuptim e pa asnjë lidhje, sepse atij i mungon logjika simbolike. E as që mund të kete dot logjikë simbolike në gjëndje të shtypur nga kujtesa totale, dmth të shtypur nga infiniti.
Funes mund të mbajë mend çdo gjë me shumë lehtësi, por njëkohësisht, dhe pikërisht për këtë arsye, nuk është në gjendje për të formuluar ide të përgjithshme dhe të bëjë sintezë, kujtesa e tij regjistron vetëm hollësi dhe jo koncepte. Pra ai nuk është në gjëndje të shohë përtej çfarë duket në pamje të parë, sepse perceptimi i tij është zënë me filmimin e botës, ai është një kamera kinematografike pa shpirt që regjistron mekanikisht çdo hollësi. Në botën e mbingarkuar të Funes, nuk ka veçse detaje të atypëratyshëm.
Për ilustrim dhe vërtetsim, dy citime nga tregimi në fjalë:
Ne, me një vështrim, perceptojmë: tri gota në një tryezë. Funes: të gjitha degët, vesht e rrushit dhe kokrrat e rrushit në një pjergull. Dinte formën e reve jugore të agimit në 30 prill të 1882, dhe mund t’i krahasonte, në kujtesën e tij, me kopertinën e mermerizuar të një libri që e kishte parë vetëm një herë, ose me shkumën që ngriti një rrem në Rio Negro, në prag të betejës së Quebracho. Këto kujtime nuk ishin të thjeshtë, çdo imazh pamor ishte i lidhur me ndjeshmëri muskulare, termike, etj. Ai mund të rindërtonte të gjitha ëndrrat e përgjumjeve të tij, të gjitha përfytyrimet e dremitjeve të tij.
Të mos harrojmë: ishte pothuajse i paftë për ide të përgjithshme, ide platonike. Jo vetëm që ishte e vështirë për të që të kuptonte se si simboli i përgjithshëm “qen” mund të përfshinte një shumëllojshmëri kaq të gjërë individësh të ndryshëm si madhësi dhe si formë, por e shqetësonte edhe fakti që qeni i orës në tre e katërmbëdhjetë minuta (parë në profil) kishte të njëjtin emër të qenit të orës tre e pesëmbëdhjetë (parë përballë).
Gjëndja limit e Funes, si çdo gjëndje limit (në fakt esperimenti shkencor laboratorik këtë gjëndje synon artificialisht), ka vlerë të jashtëzakonshme për të kuptuar se në gjëndjet limit shkëmbehen të kundërtat e njëkohësisht anulohen. Kujtesa, pa të cilën nuk mund të ndërtohet historia - për më tepër në një kuptim të thjeshtëzuar historia dhe kujtesa mund të reduktohen si e njëjta gjë -, përkundrazi e flak Funes jashtë historisë, pa pikë lidhje me kohën dhe hapësirën e vet. Pra Funes humbet gjithçka: nuk kap dot as çfar ndodh rreth tij - megjithse (ose pikërisht se) percepton çdo gjë - dhe as kuptimin arketip të Historisë (Metafizikën e Historisë) që qëndron mbi ndodhitë, më saktë: qëndron jasht kohës dhe hapsires, përkatësisht jasht historisë ndodhi dhe gjeografisë terren. Me fjalë të tjera: kush nuk kap atë botë, humbet edhe këtë botë.
Përfundimisht Funes, megjithse gjenial, është idiot i vërtetë, në kuptimin më negativ të fjalës, sepse ka idiot të Borgesit, po ka edhe idiot të Dostojevskit.
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
Këtu gjeni tregimin e plotë: