Arkeologjia e mendimit tonë tregon kollajshëm se njeriu është një shpikje e vonë. E ndoshta edhe që fundi i tij është i afërt - Foucault, Fjalët dhe gjërat. Një arkeologji e shkencave njerëzore.
Nga e dinë ata që janë të gjallë? A mund ta shikoni mendimin e tyre? Çfarë e bën imitimin tim inteligjent të jetës, të ndryshëm nga jeta e tyre? Përveç mishit, çfarë kanë ndryshe nga unë? - diskurs i makines cyborg drejtuar krijuesit të saj në filmin The machine.
“Shekulli i shkurtër” që lamë pas, përveç krizës së rënies ideologjive të mëdha dhe lidhur fort me këtë krizë, shënoi edhe krizën e vizionit dhe projektit humanist ose antropocentrik, i cili zuri fill në Rilindje që vuri njeriun në qendër të botës, në kundërvënie me Mesjetën që konsideronte Zotin si pikë referimi qëndrore universale. Përgjatë gjithë shekullit të 20-të vizioni humanist për botën është marrë në pyetje në aspekte dhe nga disiplina të ndryshme si psh: strukturalizmi, teoria e sistemeve, animalizmi, ekologjia radikale, inteligjenca artificiale etj. Secila nga këtë fusha a disiplina të ndryshme, për hesap të vet dhe të gjitha bashkë, rrënojnë idenë Rilindase të supremacisë të padiskutueshme njerëzore. Humanizmi është hetuar vazhdimisht që kur u krijua, por kritika acide ndaj tij mori format ideologjik dhe u ndërgjegjsua filluar nga Niçe me konceptimin e “mbinjeriut” (“njeriu është diçka që duhet tejkaluar”) dhe kumtin e famshëm niçean “vdekje e Zotit”.
Ideja e re e tejkalimit të njeriut, dmth posthumanizmi, si rëndom idetë e reja punoi për do kohë pa u vënë re duke rrëmihur nën tokë si urithi në errësirë, dhe doli në dritë mbas Luftës II Botrore, kryesisht në sferën kapitaliste perëndimore, sepse në kampin lindor vazhdonin t’i binin akoma më fort dajres humaniste, meqë antifashiste, pra antiniçeane. Kriza e humanizmit iluminist theksohet nga Adorno dhe Shkolla e Frankfurtit, e më pas nga Lëvizja e 68-tës, dhe më pas akoma nga një sërë mendimtarësh francezë postmoderne e shumë të tjerë që lexojnë francezët. Kampioni i lexuar francez është Foucault (që ta do mendja, puna dhe muhabeti të jetë rob ngambrapa si shumica dërmuese e ngambrapahumanistëve), i cili shpalli “vdekjen e njeriut”, dmth vdekjen e humanizmit, që është pasoja më logjike dhe më banale e kumtit të hershëm niçean “vdekje e Zotit”.
Ndryshe nga sa duket në paraqitje të parë, nuk kihet të bëhet me shkallëzim të “vdekjes” në nivele të ndryshëm (nga e Zotit tek e njeriut), por me një çvendosje të “vdekjes” teknikisht në të njëjtin plan. Nëse në mjedisin mesjetar kurrsesi nuk mund të mos konsideroheshin problemet teologjike, vështrimi fetar dhe providencial në çdo fushë të kulturës pa përjashtim, hyjnorja mungonte krejtësisht në diskursin kulturor të shekullit pozitivist të Niçes, në shek. 19 të tëra atributet e Providences i visheshin njeriut. Tani ishte njeriu që bënte historinë; arti, filozofia dhe çdo tjetër fushë e kulturës përshkruanin ndjenjat, vullnetin dhe mendimet e njeriut, brënda në thes edhe feja si produkt i alienimit njerzor. Tani besohej se ishte njeriu që kishte krijuar Zotin (Fojerbah), dhe jo anasjelltas si besohej me parë. Pra ideali i enciklopedisteve franceze, dmth ideali i Iluminizmit ose Humanizmit iluminist, tashmë ishte krejtësisht i përmbushur. Por dale se ka punë puna, sepse pikërisht në këtë kohë kumtohet fillimi i rrënimit të Humanizmit. Niçe është figurë madhore si humanisti i fundit që shënoi fillesën e Posthumanizmit duke dhënë kumtin e kalimit në një sistem tjetër, ku roli i njeriut do të ishte pa rëndësi, ashtu si ishte pa rëndësi roli i Zotit në shekullin e XIX.
Por të gjitha këto të thëna deri tash jane vetëm fjalë words, words, krahasuar me efektin shokues që ka pasur ritmi i përshpejtuar i zhvillimit teknologjik sidomos në gjysmen e dyte të shek 20; çfar në fakt parashtroi dhe paralajmëroi Hajdeger duke treguar karakterin problematik të teknologjise konceptuar si techne. Teknologjia moderne zbulon karakterin e saj të vërtetë në kuptimin që grekët e vjetër i jipnin termit techne si ekuivalent me termin art, në greqishte të vjetër nuk bëhet dallim midis teknikës dhe artit sepse ato shprehen nga e njëjta fjalë: techne. Teknika konceptuar si techne është një mënyrë vetëzbulimi, është heqje e velit të Majas, esenca e teknikës rezulton dalje në pah e të vërtetës. Me fjalë të tjera teknologjia nuk është vetëm thjeshtë një mjet neutral që varet se si përdoret (gjë shum e vërtetë, por reduktuese), por është njëkohësisht edhe më tepër se kaq, si të thuash ka jetë dhe fuqi të vetën, pra përdoret si mjet, por edhe përdor kë e përdor. Pak a shumë si metaforë e kalorsit që kalëron kalin: vjen një çast që kali harbohet dhe vrapon pa kontroll në kokë të vet. E ky çast historik ideologjikisht është posthumanizmi, që teknologjikisht si zhvillim përkon pak a shumë me gjysmën e dytë e shek. 20, ku spikatin gjithfarlloj tekne posthumane: industria gjenetike, e klonimit, robotike, kibernetike-informatike. Referuar thënies së urtë lindjelargëse: Një herë kalëruar tigri, nuk mund t’i zbritet më, është ky çasti historik kur është kalëruar bisha “teknologji postmoderne” që përshpejton vrapin e harbuar për hesap të vet.
Pra të gjitha diskurset e mëparshme përtejhumane të Niçes dhe shenjat e para të artit posthuman, pak a shumë remake të legjendës hebraike të Golem (rasti më i famshëm i romanit Frankenshtajn dhe filmit homonim, njësoj si më pas, në një fazë më të ndërgjegjsuar, i novelës Do Androids Dream of Electric Sheep? dhe filmit Blade Runner), ishin fazë përgatitore ideologjike për të konsideruar njeriun si vetëm “trup i njeriut”. Paskëtaj tejkalimi i njeriut rezulton një zëvendësim thjeshtë teknologjik i tij, apo të disa prej pjesëve të tij me objekte gjenetikisht të manipuluar si qenie bionik, e më tej varg terma posthumanë: robotik, kibernetik, cyborg, android. Pra gjithçka sipas metodikës standard të krijimit të gjërave: në fillim projekti posthuman, pastaj zbatimi i projektit të postnjeriut të modifikuar fizikisht dhe pjesërisht “të ri-bërë” ose edhe tërësisht të ridizajnuar nga vetë njeriu me anë të teknikës. Në këtë mënyrë njeriu i afrohet gjithnjë e më tepër produkteve teknologjike duke u shkrirë me gjërat dhe materien pa shpirt.
Problemi si gjithnjë është dyfelor, në këtë rast shtrohet dilema: njeriu humb shpirtin ose dehumanizohet - siç rëndom akuzohet lëvizja posthuman -, apo përkundrazi humanizohen gjërat, pra fiton shpirt materia pa shpirt? E si gjithnjë është motivacioni që ka rëndësi, dhe për motivacionet (në shumës) do të flitet në pjesën që pason.
-------------------------------------------
Pjesën e katërt të mëparshme e gjeni këtu
